Πρέπει ν᾽ απαντήσουμε σε μερικά βασικά ερωτήματα:
1 — Ήταν μεγάλος τραγουδιστής ο Καζαντζίδης; Δεν μας πέφτει και πολύς λόγος. Όλοι οι ειδικοί, όλοι οι δημιουργοί, έχουν εκφράσει τον απέραντο θαυμασμό τους για τη φωνή του. Όταν έχει αποφανθεί ο Τσιτσάνης, ο Παπαϊωάννου, ο Καλδάρας, ο Μίκης, ο Μάνος, ο Γκάτσος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, κυρίως η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο κριτικής. Για όλους αυτούς και για μερικά εκατομμύρια Έλληνες, ο Καζαντζίδης ήταν ο μεγαλύτερος τραγουδιστής που γέννησε η φάρα μας. Εξάλλου, όλοι αυτοί που ανέφερα, είχαν εξάρει το ήθος του στο τραγούδι. Στο σύνολο σχεδόν της καλλιτεχνικής του παρουσίας, το ήθος του υπήρξε άμεμπτο.
2 — Έχει αφήσει έργο ο Στέλιος Καζαντζίδης; Τεράστιο. Η κληρονομιά του στο λαϊκό μας τραγούδι είναι γιγάντια. Επ᾽ουδενί δεν μετριέται με τα εννιακόσια τόσα τραγούδια που τραγούδησε κι όχι δύο χιλιάδες και πλέον που πιστεύουν όλοι. Η κληρονομιά του λοιπόν, είναι βαρύτερη από όλων των συναδέλφων του και ισοϋψής με τις μεγάλες κληρονομιές δημιουργών, όπως ο Τσιτσάνης, ο Μάρκος, ο Μίκης και ο Μάνος.
3 — Ήταν καλός άνθρωπος ο Καζαντζίδης; Ναι. Ο Καζαντζίδης αγάπησε τους ανθρώπους κι αγαπήθηκε –για την ακρίβεια λατρεύτηκε– από αυτούς. Όταν τον πρωτογνώρισα ήταν ένας ταπεινός λαϊκός άνθρωπος, παρά το ότι είχε αρχίσει να γίνεται θρύλος.
Πώς εξηγούνται λοιπόν τα θλιβερά ξεσπάσματα στο τέλος της ζωής του; Για μένα, η εξήγηση είναι απλή. Ο Καζαντζίδης του τέλους, έγινε νευρικός, με εμμονές και ακραίες συμπεριφορές. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας, ότι προϊούσης της ασθενείας του, μεγάλωνε η ανασφάλειά του.
4 — Αδίκησε κάποιους ανθρώπους ο Καζαντζίδης; Σίγουρα. Αλλά και ποιος δεν έχει αδικήσει ανθρώπους; Αδίκησε και τον Χρήστο Νικολόπουλο και τις κυρίες με τις οποίες συνδέθηκε, όπως η Καίτη Γκρέυ, όπως η Μαρινέλλα, όπως η Νίνα, για τις οποίες δεν έλεγε πάντα τα καλύτερα. Οι κρίσεις του δεν ήταν αμερόληπτες. Τόσο στη ζωή του, όσο και στη δουλειά του. Από κάποιο δηλαδή σημείο και πέρα, δεν έκρινε τους καλλιτέχνες γι᾽ αυτό που ήταν: φωνή-ήθος, αλλά για το με ποια πλευρά τάχθηκαν στη διαμάχη του με τον Μάτσα.
5 — Τι χαρακτήρας ήταν; Απλός, μονοκόμματος, καταδεκτικός, μονόχνοτος, αγοραφοβικός, επιφυλακτικός και στο τέλος καχύποπτος.
6 — Είχε αρχές; Ναι. Ο Καζαντζίδης ήταν άτομο με αρχές. Απαράβατες, θα έλεγα. Πίστευε στο δίκιο του ανθρώπου. Μισούσε την αδικία. Μισούσε τις διακρίσεις, ταξικές, φυλετικές, θρησκευτικές.
7 — Ήταν αριστερός ο Καζαντζίδης; Είχε αριστερές καταβολές. Ο πατέρας του ήταν ταγμένος στην Αριστερά, με το γνωστό τέλος. Αλλά ο Καζαντζίδης μπορούμε να πούμε πως ήταν δημοκράτης. Ποτέ δεν είχε αναφορές πολιτικές, πέραν του ΠΑΣΟΚ. Δεν αγαπούσε την πολιτική. Κάποια πρόσωπα τα αγάπησε, κάποια άλλα δεν του άρεσαν.
8 — Πλεονεκτούσαν τα προτερήματα από τις αδυναμίες του; Αναμφίβολα. Είχε πολύ περισσότερα χαρίσματα από αδυναμίες. Πάντως, ήταν ένα άλυτο σταυρόλεξο. Γενναιόδωρος; Ναι. Τσιγκούνης; Ναι. Σταθερός; Ναι. Ασταθής; Ναι. Δίκαιος; Ναι. Άδικος; Σπάνια. Οξύνους; Σε ορισμένα θέματα. Στα άλλα; Πόντιος. Φιλότιμος; Στο έπακρον. Λάτρης του ωραίου φύλου; Αναμφίβολα. Πάθη; Απεριόριστα. Έκανε κακό στους άλλους; Συνειδητά ποτέ. Ένθεος; Ναι. Θρήσκος; Όχι ιδιαίτερα. Αγαπούσε την πατρίδα; Αγαπούσε τον Πόντο, λάτρευε τα Κοττύωρα, λάτρευε τη Μικρά Ασία, δεν ήθελε ν᾽ ακούσει ούτε μια λέξη άσχημη για κανέναν Πόντιο. Και την Ελλάδα την αγαπούσε, αλλά όχι όσο τον Πόντο.
9 — Φιλομαθής; Απίστευτα φιλομαθής. Ίσως από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του. Διάβαζε εφημερίδες και περιοδικά. Ρωτούσε και μάθαινε. Κάποτε τον έψαχναν να τον βρουν, γιατί έλειψε μια δυο μέρες από το μαγαζί. Μπήκε ένα στοίχημα. Ο Θεοδωράκης πίστευε αυτό που έλεγαν όλοι. Ότι ο Στέλιος «πήγε για κανένα τσιγαράκι». Ο Λαμπρόπουλος όμως, που τον ήξερε ακόμα καλύτερα, είχε μάθει από τη Μαρινέλλα ότι ο Καζαντζίδης πήγαινε συχνά τα βράδια στο Κιάτο. Εκεί, σε μια ψαροκαλύβα, όπου έφτιαχνε τα απαραίτητα για το ψάρεμα. Μπήκε το στοίχημα και η κομπανία ξεκίνησε για να βρει τον Καζαντζίδη. Τον βρήκαν μέσα στην ψαροκαλύβα. Ο Καζαντζίδης δεν ψάρευε, ούτε κάπνιζε. Διάβαζε την εγκυκλοπαίδεια «Ήλιος».
10 — Εντέλει, στη ζυγαριά τι μένει; Μένει αυτό που έλεγε ο Στρατηγός Μακρυγιάννης: «Αν ο άνθρωπος έχει κάνει πολύ καλό και λίγο κακό, τότε ο Θεός σε συγχωράγει».
Απόσπασμα και φωτογραφικό υλικό από το βιβλίο «Στέλιος Καζαντζίδης» του Γιώργου Λιάνη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Άγκυρα».
