Με έμφαση κυρίως στην ποίηση και τη ζωή του Πάμπλο Νερούδα και την πολιτική κατάσταση στη Χιλή του 1960, ο σκηνοθέτης Μίχαελ Ζάιμπελ ταξιδεύει το κοινό μέσω της θεατρικής παράστασης «Il Postino / Ο Ταχυδρόμος του Νερούδα» η οποία ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα στη θεατρική σκηνή Αθηναΐς, από την Olympia Culture.
Ο σκηνοθέτης μιλάει για την καταλυτική επίδραση της μεγάλης ποίησης στην καθημερινότητα των συνηθισμένων ανθρώπων και τη φράση του ταχυδρόμου: «Η ποίηση δεν ανήκει σε αυτόν που την γράφει αλλά σε αυτόν που τη χρησιμοποιεί», ο οποίος με αυτά τα απλά λόγια πετυχαίνει την καρδιά του στόχου του έργου.
Πότε ξεκινήσατε τις πρόβες, ποια ήταν η προετοιμασία και η έρευνα που χρειάστηκε να κάνετε για την παράσταση;
Η πρώτη φάση πρόβας διαμορφώθηκε στις αρχές Απριλίου του έτους που διανύουμε τώρα. Η ιδέα ήταν η αποτύπωση της παράστασης σε ένα βιντεοσκοπημένο προφίλ, ώστε να δοθεί στο κοινό μια θεατρική εμπειρία από το σπίτι του κατά τη διάρκεια των δύσκολων περιόδων της πανδημίας, όταν οι επισκέψεις στο θέατρο δεν ήταν δυνατές. Η δεύτερη φάση των προβών ξεκίνησε τον Οκτώβριο με στόχο να μεταφερθεί η παράσταση στο θεατρικό κοινό ως ζωντανή εμπειρία.
Για να προσεγγίσει κανείς τα κεντρικά θέματα του έργου, δεν αρκεί μόνο να διαβάσει το μυθιστόρημα του Σκαρμέτα Ardiente Paciencia (“Φλογερή Υπομονή”) ως συνοδευτικό υλικό, στο οποίο βασίζεται το θεατρικό έργο, του οποίου το κείμενο υπογράφει ο ίδιος ο συγγραφέας. Έμφαση δίνεται κυρίως στην ποίηση και τη ζωή του Νερούδα και την πολιτική κατάσταση στη Χιλή τη δεκαετία του 1960. Αυτά τα στοιχεία πρέπει να αποτελέσουν το αισθητικό περιβάλλον, στο οποίο θα δομηθούν τα επιμέρους σημαντικά θέματα του έργου. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα πλαίσιο εργασίας, το οποίο πρέπει να επιτρέπει σε όλους τους συντελεστές το δρόμο σε μία δημιουργική διαδικασία, ώστε να σχεδιάζουν ελεύθερα εντός των ορίων της σκηνοθετικής σύλληψης.
Ποιο είναι το θέμα του έργου και τι ήταν αυτό που σας έκανε να το σκηνοθετήσετε;
Καταρχάς να επισημάνω πως ο τίτλος της παράστασης «Il postino» δεν παραπέμπει σε μυθιστόρημα, αλλά στη γνωστή ταινία του 1994. Το σενάριο της ταινίας είναι βασισμένο στη νουβέλα Ardiente Paciencia («Φλογερή Υπομονή») του Αντόνιο Σκαρμέτα και ακολουθεί αρκετά πιστά την πλοκή του, με τη διαφορά ότι η ιστορία εκτυλίσσεται στην Ιταλία του 1950 αντί για τη Χιλή του 1960. Η πρώτη μου επαφή με Τον «Ταχυδρόμο» ήταν λοιπόν η γνωστή ταινία, η οποία έτυχε παγκοσμίως θερμής υποδοχής από κοινό και κριτικούς. Μια φράση του ταχυδρόμου στην ταινία επηρέασε αποφασιστικά τόσο εμένα ως άνθρωπο όσο και τη δουλειά μου.
Στην ταινία ο ταχυδρόμος χρησιμοποιεί ένα ερωτικό ποίημα του Νερούδα ως δικό του προκειμένου να κερδίσει ερωτικά την εύνοια μίας χωριατοπούλας. Ο ποιητής το ανακαλύπτει και ο ταχυδρόμος, φανερά έκπληκτος, ζητεί συγγνώμη και εξηγεί την πράξη του λέγοντας ότι κατά τη γνώμη του η ποίηση είναι για εκείνους που την έχουν ανάγκη και όχι για εκείνους που τη γράφουν. Εφαρμόζοντας κανείς αυτή την ιδέα σε κάθε είδους τέχνης, και φυσικά και στο θέατρο, η θέση του δημιουργού πρέπει να ιδωθεί υπό διαφορετικό πρίσμα.
Η δράση της ταινίας λαμβάνει χώρα στην Ιταλία. Όπως ανέφερα, η νουβέλα του Σκαρμέτα όπως και η δραματοποίησή του για τη θεατρική σκηνή εκτυλίσσεται στη Χιλή, σε ένα μικρό νησί, το Isla Negrα, το καταφύγιο του Νερούδα. Η δική μου σκηνοθεσία ακολουθεί την αρχική εκδοχή, στη Χιλή της δεκαετίας του 1960. Η πλοκή ακολουθεί τη σταδιακή πορεία της δημοκρατικής Χιλής προς τη δικτατορία του Πινοσέτ. Ο Σκάρμετα το επιτυγχάνει με τρόπο συναρπαστικό δίνοντας έμφαση στην ποίηση του Νερούδα, η οποία είναι τόσο οικεία στον απλό Χιλιανό όσο η τραγωδία στον Έλληνα ή η όπερα στον Ιταλό. Δείχνει πώς η ποίηση του Νερούδα εστιάζει στον απλό Χιλιανό και στις βαθύτερες ανάγκες του.
Εδώ καταδεικνύεται με παραδειγματικό τρόπο πώς ο λυρισμός του Νερούδα στη Χιλή εκφράζει το οικείο περιβάλλον και καθίσταται στη ζωή των ανθρώπων ως ζωτική ανάγκη. Ο ίδιος περιγράφει τη σημασία της ποίησης ως εξής: «Έχω για τη ζωή μιαν αντίληψη δραματική και ρομαντική. Ό,τι δεν αγγίζει βαθιά την ευαισθησία μου δεν με ενδιαφέρει. Όσον αφορά στην ποίηση, στην πραγματικότητα καταλαβαίνω πολύ λίγα πράγματα. Γι’ αυτό συνεχίζω με τις αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας. Ίσως απ’ αυτά τα φυτά, τη μοναξιά, τη σκληρή ζωή, βγαίνουν οι μυστικές, αληθινά βαθιές “Ποιητικές Πραμάτειες” που κανείς δεν μπορεί να διαβάσει, γιατί κανείς δεν τις έγραψε. Η ποίηση διδάσκεται βήμα βήμα ανάμεσα στα πράγματα και στις υπάρξεις, χωρίς να τα χωρίσουμε, αλλά ενώνοντάς τα με την ανιδιοτελή απλωσιά της αγάπης».
Πώς ήταν η συνεργασία σας με τους συντελεστές της παράστασης;
Αν αναλάβει κανείς ένα θεατρικό πρότζεκτ όπως αυτό, χρειάζονται ηθοποιοί που είναι σε θέση να κάνουν επί σκηνής αντιληπτό για το κοινό το βάθος και τη δύναμη του έργου. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι μια σαφή σκηνοθετική σύλληψη που παρέχει στους ηθοποιούς από την αρχή ένα πλαίσιο, στο οποίο μαθαίνουν να κινούνται ελεύθερα κατά τη διάρκεια των δοκιμών. Στην περίπτωσή μας βρίσκομαι στην ευτυχή θέση να μπορώ να δουλεύω με ηθοποιούς οι οποίοι, πέρα από τις υποκριτικές τους ικανότητες και δεξιότητες, γνωρίζουν με σαφήνεια τον ρόλο τους ως ηθοποιοί. Έτσι δημιουργείται ένας γόνιμος σκηνικός διάλογος κατά τη διάρκεια των δοκιμών. Πρόκειται για μία εκ των προτέρων αποτελεσματική εργασία, η οποία χαρακτηρίζεται από αμοιβαία αποδοχή και σεβασμό.
Κατά παρόμοιο τρόπο λειτουργεί και η συνεργασία με τους άλλους συντελεστές της παράστασης. Έτσι, τα έξυπνα και καινοτόμα σκηνικά και κοστούμια της Λαμπρινής Καρδαρά, ο ατμοσφαιρικός σχεδιασμός φωτισμού της Μελίνας Μάσχα και η ευφυής μουσική του Τάσου Καρακατσάνη μεταφέρουν με εντυπωσιακό τρόπο στη σκηνή το λυρισμό του Σκαρμέτα και την ποίηση του Νερούδα. Ανεξάρτητες και όμως ενοποιητικές στο σύνολό τους εργασίες και δημιουργίες. Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη. Βασικός στόχος είναι να δοθεί στο κοινό η δυνατότητα να ξαναζήσει τις δικές του εμπειρίες και συναισθήματα κατά τη διάρκεια της θεατρικής εμπειρίας. Εστιάζουμε λοιπόν στο κεντρικό νόημα του έργου, έτσι όπως διατυπώνεται από τον ταχυδρόμο: να αφήσουμε την ποίηση, το θέατρο, σε αυτούς που τα χρειάζονται.
Μπορείτε να μας περιγράψετε μια σκηνή ή έναν διάλογο από την παράσταση που εσείς ξεχωρίζετε;
Για μένα, το κεντρικό σημείο του έργου είναι η φράση του ταχυδρόμου: «Η ποίηση δεν ανήκει σε αυτόν που την γράφει αλλά σε αυτόν που τη χρησιμοποιεί». Με αυτά τα απλά λόγια ο ταχυδρόμος Μάριο μέσα στην αξιοθαύμαστη αφέλειά του πετυχαίνει την καρδιά του στόχου του έργου. Είναι παράφορα ερωτευμένος με τη Βεατρίκη. Του λείπουν όμως τα λόγια για να ανοίξει την καρδιά του στη λατρεμένη του. Χρειάζεται την ποίηση και τη βρίσκει σε εκείνον που τη γράφει. Και αυτός είναι ο Πάμπλο Νερούδα. Χωρίς πολλή σκέψη δανείζεται τα λόγια του Νερούδα και από το στόμα του ποιητή τα κάνει δικά του.
Η αντίδραση του Νερούδα, ο οποίος τελικά αντιλαμβάνεται με ένα χαμόγελο την πράξη του ταχυδρόμου, αντανακλάται η ανθρώπινη πλευρά μιας φιλίας μεταξύ δύο διαφορετικών ανθρώπων, η οποία βασίζεται στη βαθιά κατανόηση, τον σεβασμό και σε μια σχεδόν τρυφερή αγάπη. Αυτό αποτελεί υπενθύμιση για όλους μας, σε πείσμα οποιωνδήποτε χαλεπών καιρών βιώνουμε, να μην χάνουμε από τα μάτια μας τη συνύπαρξη που τη διέπει ο σεβασμός. Αυτό ακριβώς μπορεί να αποκαλύψει ή μάλλον αποκαλύπτει το πραγματικό νόημα της ζωής.
Δείτε περισσότερα για την παράσταση εδώ: «Il Postino – Ο Ταχυδρόμος του Νερούδα» για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στη σκηνή «Αθηναΐς»
