Η Ρωσοαφρική είναι ένας νεολογισμός που θα πρέπει να χρησιμεύσει για να αποδώσει δικαιοσύνη σε μια πλουραλιστική και δυναμική αλλά ελάχιστα γνωστή συνεργασία. Για να κατανοήσουμε αυτή τη συνεργασία, πρέπει να θέσουμε υπό αμφισβήτηση τα θεμέλιά της. Υπάρχουν πολλά από αυτά, όπως ιστορικά, οικονομικά, επιστημονικά και ακαδημαϊκά, πολιτικά και ασφαλείας.
Στις 24 Μαρτίου 2022, κατά τη διάρκεια της αφρικανικής ψηφοφορίας στα Ηνωμένα Έθνη για την καταδίκη της Ρωσίας στη σύγκρουση με την Ουκρανία που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022, υπήρχαν “μόνο” 25 χώρες υπέρ, 17 αποχές, 8 μη ψηφίσασες και 1 κατά (άρα 26 χώρες δεν ενέκριναν). Παρομοίως, στις 7 Απριλίου 2022, μόνο 10 αφρικανικές χώρες ψήφισαν υπέρ της αναστολής της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Γενεύη, 24 απείχαν, 9 ψήφισαν κατά και 11 απλώς δεν συμμετείχαν στην ψηφοφορία (άρα και εδώ 44 χώρες δεν ενέκριναν). Αυτά τα δύο αναπάντεχα αποτελέσματα που σημειώθηκαν με διαφορά λίγων ημερών προκάλεσαν σύγχυση και δυσπιστία στα περισσότερα μη αφρικανικά μέλη των Ηνωμένων Εθνών, ιδίως στη Δύση. Κανείς δεν θα πίστευε ότι αυτό είναι δυνατό από την πλευρά της Αφρικής, εκτός από εκείνους που παρακολουθούν με ενδιαφέρον την αργή αλλά σταθερή ανάπτυξη των σχέσεων της Ρωσίας με την ήπειρο.
Αυτά τα τελικά φιλορωσικά αποτελέσματα δεν εκφράζουν μόνο τη δυσπιστία της Αφρικής απέναντι στη Δύση. Επιβεβαιώνουν την ηπειρωτική βούληση να απαλλαγεί από την ιστορική ανικανότητα χειραφέτησης, η οποία βασίζεται στην αποικιοκρατία και στην οποία είχαν καταλήξει να ευημερούν ορισμένες θέσεις για την εξάρτησή της. Αυτή η εξάρτηση έχει γενικά βρει τον πιο επιτυχημένο τρόπο έκφρασής της σε αυτό που είναι γνωστό ως “Françafrica”, ένας νεολογισμός που υποτίθεται ότι αντικατοπτρίζει τη συνεργασία μεταξύ Γαλλίας και Αφρικής, η οποία έχει κατοχυρωθεί στις πολλές συνόδους κορυφής μεταξύ των αρχηγών αφρικανικών κρατών και του Γάλλου Προέδρου. Όμως, μετά την εισβολή των BRICS στη διεθνή σκηνή, η δυσπιστία απέναντι στην Αφρική βρίσκει την πηγή της, μεταξύ άλλων, στην αποκάλυψη ότι ένας άλλος δρόμος συνεργασίας, ίσως πιο γόνιμος και λιγότερο συγκαταβατικός, είναι δυνατός με άλλες χώρες, ιδίως με την Ιαπωνία (“Japonafrica”), αλλά και με την Κίνα (“Chinafrica”) ή την Ινδία (“Indiafrica”).Σήμερα, πρέπει να αναγνωριστεί ότι ένας νέος νεολογισμός επιβάλλεται στην ήπειρο, δηλαδή η “Ρωσοαφρική”.
Εμπνευσμένο από το άρθρο του Kester Ken Klomegah “Russia eyes Africa to boost arms sales” στην εφημερίδα The Guardian στις 4 Απριλίου 2013, το περιοδικό Slate Afrique δημοσίευσε την ίδια ημέρα άρθρο με τίτλο “La russafrique c’est pour quand?” Μου φάνηκε ότι ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε αυτή η λέξη, σε αναμονή ενός νεολογισμού που θα έπρεπε να χρησιμεύσει για να αποδώσει δικαιοσύνη σε μια πλουραλιστική και δυναμική αλλά ελάχιστα γνωστή συνεργασία. Για να κατανοήσουμε αυτή τη συνεργασία, πρέπει να θέσουμε υπό αμφισβήτηση τα θεμέλιά της. Υπάρχουν πολλά από αυτά, αλλά θα αναφέρω εν συντομία μόνο πέντε: ιστορικά, οικονομικά, επιστημονικά και ακαδημαϊκά, πολιτικά και ασφαλείας.
Ιστορικά θεμέλια: Τα ιστορικά θεμέλια της Ρωσοαφρικής βρίσκονται ήδη από τον Μεσαίωνα, όταν Ρώσοι και Αφρικανοί ταξιδιώτες συναντήθηκαν και αλληλεπιδρούσαν συχνά στα μονοπάτια της αντίστοιχης χριστιανικής και μουσουλμανικής ευσέβειας. Γρήγορα στον 19ο αιώνα με τον διάσημο Αλέξανδρο Πούσκιν, του οποίου ο προπάππους δεν ήταν άλλος από τον Αβραάμ Πέτροβιτς Χάνιμπαλ, πρίγκιπα Κοτόκο στο Βόρειο Καμερούν, που απελευθερώθηκε και εξευγενίστηκε από τον Μεγάλο Πέτρο. Οι Ρώσοι ναυτικοί και εξερευνητές ανέλαβαν την ανακάλυψη της ηπείρου, πριν από την έναρξη ισχύος των διπλωματικών σχέσεων που καθιερώθηκαν σταδιακά από τον δέκατο όγδοο αιώνα. Η επανάσταση του 1917 εδραίωσε αυτή την ιστορική κατασκευή χάρη στην επιχείρηση αποπλάνησης που στήθηκε γύρω από τους Αφρικανούς που σπούδαζαν στη Ρωσία.Το Συνέδριο της Κομιντέρν το 1922 έκανε την επιλογή να συνοδεύσει την Αφρική με την υποτιθέμενη επιλογή της υπεράσπισης των αντιαποικιακών και χειραφετητικών κινημάτων, η οποία θα επιβεβαιωνόταν αργότερα με τους αγώνες για την ανεξαρτησία και, ακόμη πιο κοντά στο σπίτι, με την ενεργό συμμετοχή στον αγώνα κατά του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική.
Πολιτικά θεμέλια: Η Ρωσία διατηρεί διπλωματικές σχέσεις και με τις 54 αφρικανικές χώρες και έχει πρεσβείες σε 49 από αυτές. Πολλά έχουν ειπωθεί για τη Σύνοδο Κορυφής του 2019 στο Σότσι, ξεχνώντας το πρώτο ρωσοαφρικανικό επιχειρηματικό φόρουμ που διοργανώθηκε το 2011 από τον “ειδικό αντιπρόσωπο για τη συνεργασία με την Αφρική”, μια μόνιμη θέση που αναφέρεται απευθείας στην προεδρία. Η Ρωσία αναπτύσσει έναν πολιτικό και επιχειρησιακό λόγο βασισμένο σε αρχές που απευθύνονται στην Αφρική: παγκόσμιος εκδημοκρατισμός, ανεξαρτησία και μη ανάμειξη που απορρίπτει τους “δυτικού τύπου όρους”, διπλωματική παρουσία στις χώρες αλλά και στους περιφερειακούς οργανισμούς της Αφρικής, μόνιμη υπενθύμιση της απουσίας της στην αποικιοκρατία και στη Διάσκεψη του Βερολίνου, στήριξη της υγείας, ισχυρή παρουσία στα μέσα ενημέρωσης μέσω Russia Today και Sputnik, αλλά και προστασία της Αφρικής στα όργανα του ΟΗΕ μέσω του δικαιώματος βέτο.
Οικονομικά θεμέλια: Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Ρωσία πέρασε σταδιακά από μια ιδεολογική οικονομική προσέγγιση που συνδέεται με τις μαρξιστικές-λενινιστικές χώρες (ή τις υποψήφιες χώρες), σε μια πραγματιστική οικονομική προσέγγιση, με γνώμονα την αναζήτηση πρώτων υλών, αλλά κυρίως την ανάπτυξη των επιχειρήσεων σε μια ήπειρο που δεν υπόκειται σε κυρώσεις. Σε αυτή τη λογική, έχει επιστρατεύσει μια πληθώρα κρατικών επιχειρήσεων (Gazprom, Rosatom, Sukhoi κ. λπ. ) που υποστηρίζονται από δύο ισχυρούς χρηματοδοτικούς οργανισμούς που συνοδεύουν την κατάκτηση της ηπείρου (Vnesheconombank και Eximbank), καθώς και γιγαντιαίες ιδιωτικές επιχειρήσεις (Lukoil, Kaspersky, Rusal, Evraz κ. λπ. ) που συμμετέχουν σε μια μορφή οικονομικής διπλωματίας που υποστηρίζεται από ειδικές τράπεζες (Sberbank κ. λπ. ).Ταυτόχρονα, και σε πνεύμα ισότητας, η Ρωσία ευνοεί τις συμβάσεις αλληλεγγύης (που συνδέουν το εμπόριο, την ενέργεια και την ασφάλεια), τις συμβάσεις ανταλλαγής, τις συμβάσεις κοινοπραξίας κ. λπ. , οι οποίες έχουν την αρετή να αφαιρούν κάθε αίσθημα κατωτερότητας από τη σχέση. Τελικά, αν και το επίπεδο του εμπορίου με την Αφρική είναι ακόμη χαμηλό, αυξάνεται εκθετικά (400% μεταξύ 2010 και 2018!).
Επιστημονικά και ακαδημαϊκά θεμέλια: Εκτός από το τεράστιο Ινστιτούτο Αφρικανικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών (που υποστηρίζεται από το Υπουργείο Εξωτερικών), το οποίο περιλαμβάνει έως και έντεκα τμήματα (ιστορία, οικονομία, στρατηγική, ανθρωπολογία κ. λπ. ), και τον Ρωσικό Οίκο Αφρικανικών Σπουδών (Οργανισμός Rossotrudnichestvo), υπάρχει ο πιο διάσημος παράγοντας της εκπαιδευτικής Ρωσοαφρικής, δηλαδή το Ρωσικό Πανεπιστήμιο Φιλίας των Λαών (RUDN), το οποίο έχει εκπαιδεύσει περισσότερους από 500. 000 Αφρικανούς από τη δεκαετία του 1970, μεταξύ των οποίων είναι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι και αρχηγοί κρατών (Ζοάο Λουρένσο της Αγκόλα, ο αείμνηστος Τζόμο Κενυάτα της Κένυας κ. λπ. ). Ακόμη και σήμερα, περίπου 15. 000 Αφρικανοί σπουδάζουν στη Ρωσία, εκ των οποίων 3. 000 με υποτροφίες της ρωσικής κυβέρνησης (μόνο 1. 175 στη Γαλλία το 2020). Το 2021, η Ρωσία διέθεσε 15. 000 υποτροφίες σε διεθνείς φοιτητές, συμπεριλαμβανομένων των Αφρικανών. Για τους Αφρικανούς με γενικά μέτρια εισοδήματα, αυτές οι υποτροφίες καθιστούν τη Ρωσία εξαιρετικά ελκυστική και φιλική. Το “εργοστάσιο των αφρικανικών ελίτ” τοποθετεί τη Ρωσία στο επίκεντρο των ρυθμίσεων διακυβέρνησης σε πολλές χώρες, των οποίων ηγούνται αυτοί οι απόφοιτοι.
Θεμέλια ασφαλείας: Εδώ πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ της στρατιωτικής ασφάλειας και της ενεργειακής ασφάλειας. Όσον αφορά τη στρατιωτική ασφάλεια, τη δεκαετία του 1970, η Ρωσία διέθετε έως και 40. 000 στρατιωτικούς συμβούλους στην Αφρική, γεγονός που την καθιστά μια πρωτότυπη χώρα. Η ρωσική ασφάλεια στην Αφρική έχει δύο διαστάσεις: τη δημόσια και την ιδιωτική. Η δημόσια διάσταση περιστρέφεται γύρω από τη στρατιωτική συνεργασία (σχεδόν με ολόκληρη την ήπειρο), τη σημαντική πολύμορφη στρατιωτική βοήθεια, που συνδέεται με την εκπαίδευση, την κατάρτιση, την εγκατάσταση στρατιωτικών βάσεων, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, αλλά και ένα ακμάζον εμπόριο όπλων (έως και 30% των αφρικανικών εισαγωγών σύμφωνα με τον οργανισμό Rosebonexport). Η ιδιωτική διάσταση υλοποιείται από πολυάριθμες ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες, οι οποίες συμμετέχουν, μεταξύ άλλων, σε δραστηριότητες κατά των εξεγέρσεων και των εξτρεμιστών.Όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια, η Ρωσία είναι μία από τις ελάχιστες χώρες στον κόσμο που συνοδεύουν την Αφρική στις προσπάθειές της να εξοπλιστεί με μη στρατιωτικούς πυρηνικούς σταθμούς ή μίνι σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να ξεφύγει από το δικτατορικό καθεστώς της υδροηλεκτρικής ενέργειας στην παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στον πληθυσμό. Περίπου δεκαπέντε αφρικανικές χώρες συμμετέχουν σήμερα σε έργα αυτού του είδους.
Τα πέντε θεμέλια που αναφέρθηκαν με τον τρόπο αυτό αναδεικνύουν μια μοναδική σχέση, στην οποία λίγες μελέτες έχουν τελικά αναφερθεί και η οποία επέτρεψε να οχυρωθεί σιωπηλά μια σταθερή φιλία, η οποία είναι ακόμη πιο ειλικρινής επειδή διαπνέεται από αμοιβαίο σεβασμό και εκτίμηση.
