Αχιλλέας Κούμπος
www.akoumpos.gr
Η ιδέα ήταν απλή: να μετατραπούν άχρηστοι/κοινόχρηστοι χώροι του Δήμου Αγίων Αναργύρων – Καματερού σε πολυθεματικό πάρκο και να συνδεθούν με τα σχολεία που είναι ο πυρήνας ανανέωσης και ανάπτυξης κάθε δημοκρατικής κοινωνίας. Πώς θα γινόταν αυτό; Θα συλλέγαμε υπογραφές πολιτών. Και πράγματι, τον Σεπτέμβριο του 2020, υπέγραψαν 167 πολίτες. Όμως δεν σταματήσαμε στην συλλογή υπογραφών. Θέσαμε και το πλαίσιο που θέλαμε να γίνει: α) δημόσια πρόσκληση για το έργο β) δημόσια κατάθεση προτάσεων ανάπλασης (όσων το επιθυμούν) γ) δημόσια παρουσίαση των προτάσεων που κατατέθηκαν δ) ανοιχτή ηλεκτρονική ψηφοφορία των πολιτών (Electronic – democracy). Με λίγα λόγια, η ιδέα, η διαδικασία και η επιλογή της πρότασης είναι αποκλειστικά στα χέρια των άμεσα ενδιαφερόμενων, των πολιτών δηλαδή. Ως προς την χρηματοδότηση, να είστε σίγουροι ότι πάντα βρίσκεται όταν οι πολίτες πιέζουν.
Τι έγινε στην πραγματικότητα; Ο Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο δεν καταδέχτηκαν να το συζητήσουν ή έστω να απαντήσουν αρνητικά, φυσικά αυτό περιμέναμε. Γιατί; Μα γιατί η δημοκρατία είναι ψηφοκεντρική (δηλαδή αντιπροσωπευτική). Για να το πω απλά, σε μια δεδομένη στιγμή που λέγεται «εκλογές» νομιμοποιούμε μια αρχή, εν προκειμένου την δημοτική, και έκτοτε οι πολίτες δεν συμμετέχουν, δεν ενθαρρύνονται να συμμετέχουν, για την ακρίβεια, εμποδίζεται η συμμετοχή. Το υπαρκτό παράδειγμα δείχνει έμπρακτα την απαξίωση των πολιτών τόσο στο κομμάτι των ιδεών και της πρωτοβουλίας όσο και στο κομμάτι της συμμετοχής στις αποφάσεις και της υλοποίησής τους. Προφανώς κάθε διοίκηση μάς θεωρεί ηλίθιους για να μην μας απαντά ή αυτά που τούς απασχολούν είναι πιο «σοβαρά» από την εγκατάλειψη δημόσιων χώρων, την ευτυχία των παιδιών, την παραβατικότητα της περιοχής, την ίδια τη δημοκρατία τελικά. Ίσως ακόμα και να φθονούν τις ιδέες μην τυχόν και τους κλέψει κάποιος την δόξα.
Άραγε είμαστε αφημένοι στα χέρια ενός καλού και έξυπνου «επώνυμου άρχοντα» (ή πρωθυπουργού) που ξέρει τις ανάγκες μας και αποφασίζει με σοφία έχοντας ως μόνο γνώμονα το καλό μας; Όχι κύριες και κύριοι, θα το πω ξεκάθαρα: ο βασιλιάς – φιλόσοφος που ονειρευόταν ο Πλάτωνας δεν εμφανίστηκε ποτέ και ούτε θα εμφανιστεί ποτέ. Αυτή ακριβώς η λογική, δηλαδή η επιλογή των υποτιθέμενων αρίστων μέσω ψηφοφορίας που εξουσιοδοτούμε να προτείνουν και να αποφασίζουν, δεν αρκεί για την δημοκρατική διακυβέρνηση. Αντίθετα, η συμμετοχή δημοκρατία, με τον τρόπο που παρουσιάστηκε, είναι καθοριστική για την ανανέωση όχι μόνο των δημοκρατικών αισθημάτων αλλά και των δημοκρατικών πρακτικών. Οι καλύτεροι δεν βρίσκονται απαραίτητα την κορυφή των αξιωμάτων ούτε οι χειρότεροι στην βάση. Αυτά είναι στερεότυπα προηγούμενων αιώνων. Σήμερα, οι πολίτες είναι σαφώς ανώτεροι σε ιδέες, νοημοσύνη, θέληση και ικανότητα από όσους διοικούν. Υστερούν μόνο σε θράσος να λένε ανοησίες που σύντομα θα πάρουν πίσω, όπως κάνουν συχνά οι πολιτικοί γιατί δεν τους βγαίνουν τα νούμερα που τόσο εύκολα τάζουν.
Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι κακή δημοκρατία
Οι ψηφοκεντρικές δημοκρατίες, όπως η δικής μας, είναι καταδικασμένες να φυτοζωούν (δέστε μόνο μισθούς και διαφθορά και θα καταλάβετε). Οι πολίτες μένουν στο περιθώριο και αναμένουν σοφούς, διάνοιες, ή ειδικούς να λύσουν προβλήματα που δεν κατανοούν ή δεν τους απασχόλησαν ποτέ. Το βασικό πρόβλημα των πολιτικών είναι να εκλεγούν και να ξαναεκλεγούν, με λίγα λόγια να έχουν δουλειά τα επόμενα χρόνια (η ανεργία τρομάζει τους πάντες). Εν τέλει, πιο ειδικοί είναι οι πολίτες που γνωρίζουν τα προβλήματα και μόνο αυτοί είναι σε θέση να τα λύσουν. Το παράδειγμα του Καματερού είναι μια μικρογραφία της ψηφοκεντρικής δημοκρατίας: οι πολίτες λαμβάνονται υπόψιν μόνο στις εκλογές, η κομματική γραφειοκρατία και η νομολαγνεία του δημοσίου εμποδίζουν τις ελεύθερες φωνές των πολιτών να προτείνουν και να λύσουν προβλήματα, οι εξουσιαστικές και εξαρτημένες σχέσεις ανθούν, η πρόοδος βρίσκει συνεχώς προσκόμματα για να μην προχωρήσει, ο πολίτης υποβαθμίζεται στο επίπεδο του υπηκόου, η δυναμική της ατομικής ευθύνης διοχετεύεται στο πως θα παρακαμφθεί η νόρμα των νόμων προκειμένου κάποιος να ζήσει τον εαυτό του και την οικογένειά του. Τέλος, η κοινωνία κατακερματίζεται και συντρίβεται κάτω από τη λογική του «διαίρε και βασίλευε». Ακόμα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η συζήτηση περί συμμετοχικής δημοκρατίας βρίσκεται σε σύμπνοια με πνεύμα του Περικλή που λέει ότι, «μπορεί να μην είμαστε όλοι σε θέση να επινοήσουμε και να προτείνουμε, όλοι έχουμε τη δύναμη να κρίνουμε σωστά τα λαμβανόμενα μέτρα» – Περικλέους, Ἐπιτάφιος Λόγος, (Θουκυδίδου, Ἱστοριῶν Β´, § 40) και η κρίση δεν αφορά μόνο την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης σε μια πρόταση αλλά και την πρωτοβουλία της πρότασης.
Η συμμετοχική δημοκρατία είναι καλή δημοκρατία
Οι συμμετοχικές δημοκρατίες είναι όχι μόνο πιο δημοκρατικές αλλά και πιο πλούσιες. Φυσικά, πουθενά οι πολίτες δεν συμμετέχουν με συστηματικό τρόπο (δημοψηφίσματα, ηλεκτρονική ψηφοφορία, δημόσιες συναντήσεις κα), σε κάθε μεγάλο νομοσχέδιο που κατά την γνώμη μου θα έπρεπε να είναι υποχρεωτικό εκ του Συντάγματος. Πώς θα μπορούσε να γίνει; Ας πούμε ότι προτείνεται από το κοινοβούλιο ένα νομοσχέδιο για το συνταξιοδοτικό, αν θα μπουν ανεμογεννήτριες στα βουνά και τα νησιά ή για το αν θα αναλάβουμε το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου το 2040. Αφού συζητηθεί και εγκριθεί στο Κοινοβούλιο, θα ακολουθεί ηλεκτρονική ψηφοφορία των πολιτών (ή δημοψήφισμα). Με τους τρόπους αυτούς θα κρίνεται συνεχώς το έργο των πολιτικών και οι πολίτες θα έχουν τον πραγματικό λόγο στα δημόσια πράγματα και φυσικά, για να γίνει κάτι τέτοιο, απαιτείται πρόβλεψη από το Σύνταγμα. Να σημειωθεί, ότι αυτή η δημοκρατική διαδικασία δεν είναι ουτοπία, είναι οι δυνατότητες που μας δίνει η σύγχρονη τεχνολογία να αναλάβουμε δράση. Αντίθετα, οι πολίτες σήμερα πρέπει να συλλέξουν 500.000 υπογραφές για να συζητηθεί ένα θέμα που τους ενδιαφέρει στο κοινοβούλιο. Στην ουσία μας λένε κατάμουτρα «να πάτε να …., που θέλετε να συμμετέχετε κιόλας», μην πω τις κακές λέξεις. Σαν να σου δίνουν το δικαίωμα να πας στο φεγγάρι αλλά χωρίς διαστημόπλοιο. Φοβερό το Σύνταγμά μας, δεν λέω! Μοιάζει με ένα δυσκίνητο ελέφαντα που στέκει αγέρωχος (χωρίς να κινδυνεύει από φυσικούς εχθρούς) και τους νόμους με ποντίκια που υποσκάπτουν τα θεμέλιά του.
Η δημοκρατική συνείδηση και πρακτική δεν ανήκουν στους πολιτικούς
Μέσα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες και με γνώμονα τις νέες προκλήσεις της εποχής, όπως οι συνθήκες διαβίωσης των παιδιών, το περιβάλλον, ή η θέση των ζώων, η δημοκρατική συνείδηση και πρακτική δεν είναι ένα μουσειακό είδος που είναι κλεισμένα μέσα στα κομματικά συρτάρια και ανασύρονται όταν οι πολιτικοί θέλουν να επενδύσουν τις κενόλογες ιδέες τους. Αντίθετα, είναι μια ζώσα αντίληψη για ένα καλύτερο κόσμο μέσα στον οποίο θέλουμε ζήσουμε και να δημιουργήσουμε. Όταν μιλάμε για ενεργό συμμετοχή μιλάμε για συμμετοχική δημοκρατία και η δημοκρατία απαιτεί κόπο. Αν δεν θέλουμε να κουραστούμε ας μην περιμένουμε πολλά, παρά μόνο υποσχέσεις από πολιτικούς που ποτέ δεν θα δικαιώνονται γιατί απλά τίποτα δεν δουλεύει αν οι πολίτες δεν θέλουν να δουλέψει. Όπου υπάρχει πρόοδος, υπάρχουν πολίτες που θέλουν να προοδεύσουν. Οι πολίτες δεν είναι μόνο ο κινητήριος μοχλός, είναι πρώτιστα ο οδηγός του οχήματος που λέγεται δημοκρατία. Για όσους πιστεύουν ακόμα στις μεγάλες προσωπικότητες που θα μας καθοδηγήσουν απλά ανήκουν στα απολιθώματα μοναρχικών ιδεοληψιών. Ο σημερινός ώριμος πολίτης δεν χρειάζεται καθοδηγητές. Το μόνο που του λείπει είναι το θάρρος.
Κάποιος θα ρωτούσε εύλογα: τι σχέση έχουν όλα αυτά με το «νερό του Καματερού;». Μα η δημοκρατία δεν είναι ένα θαύμα, μια κατάκτηση «μια και έξω». Είναι ιδέες και κόπος. Επιπλέον, οι δημοτικοί άρχοντες του Καματερού προτιμούν ο τόπος τους να είναι φημισμένος για το νερό που θεραπεύει μαγικά ιάσιμες και ανίατες νόσους παρά να θεραπεύουν δημόσια προβλήματα. Είναι άραγε «γιατροί» (των κοινωνικών ανισοτήτων) ή απλοί κομπογιαννίτες που πουλούν νερό για πάσα νόσο;
