Οι οικονομικές συνέπειες των γεγονότων μετά τις 24 Φεβρουαρίου, κατά τη γνώμη μας, μπορούν να περιοριστούν σε έναν απλό τύπο: είναι δυνατή η βιώσιμη παγκοσμιοποίηση χωρίς τη Ρωσία; Το ερώτημα είναι πραγματικά μόνο εάν η Ρωσία είναι μια τόσο μεγάλη χώρα, και οι εξαγωγικοί πόροι της τόσο σημαντικοί σε παγκόσμια κλίμακα, που ο αποκλεισμός της Ρωσίας θα έχει μη αναστρέψιμες συνέπειες για τη δυναμική της παγκοσμιοποίησης στο σύνολό της.
Είτε συμβαίνει αυτό είτε είναι απλώς μια άλλη χώρα που έχει «ακυρωθεί» από την παγκοσμιοποίηση με τη βοήθεια κυρώσεων, όπως έχει ήδη συμβεί με το Ιράν, τη Βόρεια Κορέα, τη Βενεζουέλα, τη Ζιμπάμπουε και άλλες χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Στην πραγματικότητα, σε αυτό το θέμα, κατά την άποψή μας, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στο επιχείρημα της Ρωσίας για τις ενέργειές της πριν από τις 24 Φεβρουαρίου 2022. Η ουσία τους ήταν ότι η Ρωσία είναι «πολύ σημαντική» για την ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία για να βγει ανώδυνα (για την ίδια τη Δύση) από το πλαίσιο του παγκόσμιου συστήματος.
Ωστόσο, οι χώρες της ΕΕ και οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν ακριβώς ένα τέτοιο βήμα. Η αντίδρασή τους στις ενέργειες της Ρωσίας εκφράστηκε με σκληρές κυρώσεις μεγάλης κλίμακας, καθώς και με την απόσυρση πολλών δυτικών εταιρειών από τη ρωσική αγορά, γεγονός που περιόρισε την παρουσία τους στη Ρωσία. Το πρόσφατα συμφωνημένο έκτο πακέτο κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας εφαρμόζει τους περιορισμούς στις προμήθειες πετρελαίου, αν και όχι χωρίς δυσκολίες και μόνο εν μέρει.
Το επόμενο πακέτο κυρώσεων της ΕΕ, το οποίο θα περιλαμβάνει εμπάργκο στις προμήθειες φυσικού αερίου, αποτελεί ήδη μέρος της πρακτικής ατζέντας των Βρυξελλών. Μάλιστα, αυτές οι παραδόσεις φυσικού αερίου σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη σταματήσει λόγω της επιμονής της Ρωσίας να πληρώσουν οι αγοραστές για αυτές σε ρούβλια.
Έτσι, μια σκληρή απάντηση κυρώσεων, ίσως αντίθετη με τις ρωσικές προσδοκίες, έγινε πραγματικότητα. Στο μέλλον, οι πραγματικές συνέπειές τους θα γίνουν σαφείς: εάν η ίδια η Ρωσία θα μπορέσει πραγματικά να αντέξει την πίεση των κυρώσεων και εάν η Δύση και το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα θα διατηρήσουν την ικανότητα να αναπτυχθούν και να αναπτύξουν μια βιώσιμη οικονομία χωρίς τη Ρωσία. Ως αποτέλεσμα, θα καταστεί σαφές κατά πόσο η πολιτική σκοπιμότητα αυτών των βημάτων ήταν σύμφωνη με τις απαιτήσεις της οικονομίας.
Είναι επίσης σαφές ότι είναι επί του παρόντος πολύ νωρίς για να γίνουν μακροπρόθεσμες εκτιμήσεις. Ωστόσο, η αντίδραση των αγορών είναι πολύ ενδεικτική ως προς αυτό. Στα τέλη Μαΐου 2022, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός πραγματοποίησε ένα είδος έρευνας. Οι συμμετέχοντες σε μια από τις συνεδριάσεις του ρωτήθηκαν πόσο συμφωνούν με την πρόβλεψη ότι η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει παγκόσμια ύφεση. Η πλειοψηφία των παρευρισκομένων πίστευε ότι ένα τέτοιο σενάριο ήταν πιθανό. Για τον αυξημένο κίνδυνο ύφεσης για ορισμένες χώρες μίλησε και η διευθύνουσα σύμβουλος του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα σε συνέντευξή της στο Bloomberg. Το μόνο ερώτημα είναι εάν η αναμενόμενη ύφεση θα γίνει παγκόσμια. Δεδομένης της ταυτότητας και του καθεστώτος των συμμετεχόντων στο Φόρουμ του Νταβός, τέτοιες προσδοκίες δεν πρέπει να παραβιάζονται.
Παρεμπιπτόντως, φέτος, για ευνόητους λόγους, το Φόρουμ του Νταβός πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 χωρίς αντιπροσωπεία από τη Ρωσία. Έτσι, συμβολικά μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο διεθνές γεγονός που επιχείρησε να καθορίσει τις παραμέτρους αυτής της νέας πραγματικότητας: παγκοσμιοποίηση χωρίς Ρωσία.
Εάν συνεχίσουμε να διερευνούμε τη συμβολική φύση του τελευταίου φόρουμ του Νταβός, τότε μπορεί να φανεί στις ομιλίες που δόθηκαν εκεί από δύο πατριάρχες της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας: τον Χένρι Κίσινγκερ και τον Τζορτζ Σόρος. Ο Κίσινγκερ στην ομιλία του τόνισε ότι ο κόσμος βρίσκεται πλέον σε ένα σημείο καμπής στην ανάπτυξή του. Τόσο τα στρατιωτικά όσο και τα πολιτικά αποτελέσματα της τρέχουσας ουκρανικής σύγκρουσης θα χρησιμεύσουν ως βασικός μοχλός όλων των μελλοντικών γεγονότων.
Για τον Κίσινγκερ, το κρίσιμο σημείο διχοτόμησης «μετά τον πόλεμο» είναι το ερώτημα εάν οι πρώην μάχιμες χώρες θα επανενσωματωθούν στο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό σύστημα. Εδώ, ο Χένρι Κίσινγκερ θέτει ουσιαστικά το θέμα του κινδύνου της παγκοσμιοποίησης χωρίς τη Ρωσία, τόσο με την οικονομική όσο και με τη στρατιωτικοπολιτική έννοια, αφού η Ρωσία, εάν αποκλειστεί από την παγκοσμιοποίηση, θα αποτελεί διαρκή απειλή για την ειρήνη στο μέλλον, μετά το τέλος της τρέχουσας σύγκρουσης.
Το γενικό συμπέρασμα του Κίσινγκερ από αυτή την άποψη είναι ότι η διακοπή των εχθροπραξιών κατά μήκος της τρέχουσας γραμμής επαφής και η εργασία για την επανένταξη της Ρωσίας στο παγκοσμιοποιημένο παγκόσμιο σύστημα δεν αποτελεί παραχώρηση προς τον Πούτιν, αλλά εξυπηρετεί τα συμφέροντα της βιωσιμότητας της παγκοσμιοποίησης στο μέλλον. Αυτή η προσέγγιση, η οποία βρίσκεται σε έντονη ασυμφωνία με την άποψη που επικρατεί πλέον στους δυτικούς πολιτικούς κύκλους, έχει ήδη προκαλέσει έντονες αντιπαραθέσεις.
Ο Τζορτζ Σόρος στην ομιλία του στο Νταβός χρησιμοποίησε την έννοια της ανοιχτής κοινωνίας, την οποία είχε αναπτύξει προηγουμένως στα έργα του. Κατά τη γνώμη του, η βασική αιτία της ουκρανικής σύγκρουσης είναι ο αγώνας μεταξύ μιας ανοιχτής και μιας κλειστής κοινωνίας. Από τη σκοπιά του, μπορεί κανείς να βγάλει ένα λογικό συμπέρασμα ότι ακόμη και νωρίτερα, πριν από τις 24 Φεβρουαρίου, η παγκοσμιοποίηση των οικονομικών συστημάτων υπήρχε απομονωμένη από τη γεωπολιτική και δεν συνοδεύτηκε από κοινωνικοπολιτική παγκοσμιοποίηση. Αυτό, υποστήριξε, καθιστά την οικονομική παγκοσμιοποίηση δυνητικά μη βιώσιμη στο μέλλον. Ακόμη και στον απόηχο της αποχώρησης της Ρωσίας από το πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, υπάρχουν μεγάλες χώρες σε όλο τον κόσμο που δεν εμπίπτουν στην κατηγορία της ανοιχτής κοινωνίας, όπως τη βλέπει ο Τζορτζ Σόρος. Επομένως, η οικονομική παγκοσμιοποίηση μπορεί και πάλι να γίνει όμηρος του γεωπολιτικού και αξιακού αγώνα.
Ο Σόρος αναγνώρισε επίσης ότι η τρέχουσα στρατιωτική σύγκρουση αποτελεί απειλή για το μέλλον της παγκοσμιοποίησης και του παγκόσμιου αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής. Στο στρατιωτικό-πολιτικό μέρος της ομιλίας του, ο Σόρος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι από αυτή την άποψη, το βασικό καθήκον για τη διάσωση του δυτικού πολιτισμού είναι να «νικήσει τον Πούτιν το συντομότερο δυνατό».
Αυτή η διαφορά στην προσέγγιση των δύο πατριαρχών της παγκόσμιας πολιτικής είναι πολύ αποκαλυπτική: άμεση ειρήνη με οποιοδήποτε κόστος και εργασία για την επανένταξη της Ρωσίας, από τη μία, και ήττα του Πούτιν με κάθε κόστος και οριστικός αποκλεισμός της Ρωσίας του Πούτιν από την παγκοσμιοποίηση από την άλλη.
Αν μιλάμε για τις συγκεκριμένες προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης που απορρέουν από την τρέχουσα σύγκρουση, τότε βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα είναι προφανείς και συζητούνται πολύ τώρα. Πρόκειται για την παγκόσμια επισιτιστική κρίση, την έλλειψη ενεργειακών πόρων, την επακόλουθη αύξηση των τιμών, του πληθωρισμού και του βιοτικού επιπέδου, καθώς και σε ορισμένες περιπτώσεις, η διακοπή των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού. Όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρή κοινωνική δυσαρέσκεια σε διάφορες χώρες της παγκόσμιας Δύσης και Νότου.
Μακροπρόθεσμα, η υπονόμευση της εμπιστοσύνης στο δολάριο και το απαραβίαστο της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των ξένων στις δυτικές χώρες μπορεί να γίνει ένα όχι λιγότερο σημαντικό ζήτημα. Το ρωσικό παράδειγμα έδειξε ότι η διατήρηση της μερίδας του λέοντος των περιουσιακών στοιχείων στις ΗΠΑ και την ΕΕ και τα νομίσματά τους μπορεί να καταστήσει οποιαδήποτε μη δυτική χώρα με πολιτικές φιλοδοξίες εύκολα ευάλωτη στην πίεση αντιποίνων. Ως εκ τούτου η ενίσχυση της ανεξαρτησίας των οικονομιών μεγάλων μη δυτικών χωρών (των βιομηχανικών, υποδομών και χρηματοοικονομικών συστημάτων τους) μπορεί να γίνει μια από τις κύριες μακροπρόθεσμες συνέπειες της τρέχουσας σύγκρουσης.
Υπήρξαν ήδη πολλά παραδείγματα στην ιστορία της Ρωσίας που στήνει μεγάλης κλίμακας κοινωνικοοικονομικά πειράματα στο εσωτερικό. Τώρα είμαστε όλοι μάρτυρες πώς εξελίσσεται ένα άλλο τέτοιο πείραμα – η παγκοσμιοποίηση χωρίς τη Ρωσία. Το πού θα οδηγήσει, μόνο ο χρόνος θα δείξει.
