Ερόλ Ουζέρ*
Η αφγανική κρίση είναι ακόμη στα πρωτοσέλιδα των παγκόσμιων μέσων ενημέρωσης. Πολιτικοί, διπλωμάτες, πολιτικές φιγούρες και ειδικοί μιλούν γι’ αυτήν και πραγματοποιούνται διασκέψεις των επιστημονικών επιτελείων, πολυμερείς διαπραγματεύσεις και συμβουλευτικές. Όμως, αυτό το κύμα σύντομα θα υποχωρήσει, καθώς η αφγανική κρίση είναι, αναμφίβολα, μεγάλης διάρκειας και σοβαρή, όχι όμως παγκόσμιας κλίμακας.
Οι Ταλιμπάν (απαγορευμένοι στη Ρωσία) κατάφεραν να αρπάξουν την εξουσία, αλλά το ερώτημα του πόσο ανθεκτική θα είναι η δύναμή τους παραμένει ανοικτό. Η κατάσταση στη χώρα και η θέση του καθεστώτος θα επηρεαστούν από τουλάχιστον τέσσερις ομάδες αντιφάσεων. Πρώτα απ’ όλα, υπάρχουν αντιφάσεις και μέσα στους Ταλιμπάν, οι οποίες δεν είναι μονολιθικές. Ανάμεσά τους υπάρχουν πολλές πολιτικές φατρίες και ηγέτες, οι οποίοι συνεχώς ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον. Το πιο σημαντικό γεγονός είναι ότι η ανακοίνωση της σύνθεσης της κυβέρνησης αναβλήθηκε πολλές φορές, κάτι που μας δείχνει πόσο έντονες είναι οι αντιφάσεις. Αυτήν την στιγμή, ιππεύοντας το κύμα της στρατιωτικής επιτυχίας, οι ριζοσπαστικοί εξτρεμιστικοί κύκλοι κατάφεραν ξεκάθαρη υπεροχή στην κυβέρνηση, όμως στο μέλλον η κατάσταση ίσως αλλάξει. Δεύτερον, υπάρχει μία ένταση ανάμεσα στην ξεκάθαρη πρόθεση των Ταλιμπάν να εγκαθιδρύσουν ένα πλήρες μονοπώλιο δύναμης και της επιθυμίας να κάνουν τους άλλους κύκλους να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους. Οι Ταλιμπάν τις χρειάζονται μόνο για διακοσμητικούς λόγους. Τρίτον, οι αντιθέσεις μεταξύ της Καμπούλ και των τοπικών ελίτ, οι οποίες ανέκαθεν ήταν ισχυρές, θα επιδεινωθούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι Ταλιμπάν θα μπορέσουν να προχωρήσουν σε συμφωνία με τις τοπικές ελίτ, όμως σε πολλές άλλες η σκληρή γραμμή τους θα μπορούσε να οδηγήσει σε δυσαρέσκεια – ακόμη και σε ένοπλες συγκρούσεις. Τέταρτον, σοβαρές αντιθέσεις, αναμφισβήτητα, θα προκύψουν ανάμεσα στο καθεστώς και τον αστικό πληθυσμό, ο οποίος έχει συνηθίσει σε μία κοσμική ζωή.
Πολλοί κάτοικοι των πόλεων, ειδικότερα οι μορφωμένοι, δικαιολογημένα φοβούνται για τις ζωές τους. Η κατάσταση των γυναικών είναι υψίστης ανησυχίας. Ακόμη και σύμφωνα με τις δηλώσεις των Ταλιμπάν, οι οποίες θεωρούνται μετριοπαθείς, θα δώσουν στις γυναίκες σίγουρα λιγότερα δικαιώματα απ’ όσα είχαν την εποχή του βασιλιά Zahir Shah και του προέδρου Daoud. Οι Ταλιμπάν μπόρεσαν να αρπάξουν την εξουσία βασιζόμενοι μόνο στον αγροτικό πληθυσμό. Παρ’ όλα αυτά, είναι αμφίβολο αν θα μπορέσουν να εγκαθιδρύσουν ένα σύστημα που να λειτουργεί αποτελεσματικά και να μπορέσει να επιφέρει επιστροφή στη φυσιολογική ζωή λόγω της απουσίας των διακεκριμένων ειδικών και -μακροπρόθεσμα- ενεργής αντίδρασης ανάμεσα στον αστικό πληθυσμό.
Ταυτόχρονα, αυτές και άλλες αντιθέσεις θα αναπτυχθούν σε ένα πολύ έντονα δυσμενές υπόβαθρο για τους Ταλιμπάν: η πανδημία (η έκταση της οποίας δε μπορεί να υπολογιστεί στο Αφγανιστάν),η έλλειψη φαγητού και η έλλειψη χρηματοδότησης, καθώς περίπου το 80% του τοπικού προϋπολογισμού προέρχεται από ξένη βοήθεια. Ενώ η δυσφορία είναι απίθανο να μετατραπεί σε κίνημα αντίστασης ικανό να ανατρέψει τους Ταλιμπάν από την εξουσία, οι διαιρέσεις στην κορυφή και η δυσαρέσκεια μονίμως θα αποσταθεροποιούν το καθεστώς.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της εμφάνισης του καθεστώτος του Ταλιμπάν στη διεθνή αρένα; Στο πρώτο στάδιο, οι Ταλιμπάν θα ενισχύσουν τη δύναμή τους στο εσωτερικό της χώρας. Οποιαδήποτε προσπάθεια επέκτασης στο εξωτερικό θα μπορούσε να τους κοστίσει ακριβά, από τη στιγμή που θα προκαλέσει αρνητική αντίδραση από όλες τις γειτονικές χώρες. Επίσης θα στερήσει από τους Ταλιμπάν οποιαδήποτε ευκαιρία για διεθνή αναγνώριση ή οικονομική βοήθεια. Συνεπώς,κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει μόνο σε δύο περιπτώσεις: αν το καθεστώς είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης και χρειάζεται έναν εξωτερικό εχθρό με σκοπό να συσπειρώσει τον πληθυσμό του γύρω του,ή το αντίθετο-το καθεστώς να νιώθει τόσο πολύ ασφαλές ώστε να ξεκινήσει για το μονοπάτι εξωτερικής επέκτασης, Καμία από αυτές τις επιλογές δεν είναι πιθανή στο άμεσο μέλλον.
Η επιτυχία των Ταλιμπάν θα δώσει πολύ σημαντική ώθηση σε άλλα ριζοσπαστικά και εξτρεμιστικά κινήματα στο Μουσουλμανικό κόσμο. Αναμφισβήτητα, θα υποστούν προπαγάνδα και πιθανότατα θα λάβουν στήριξη από τους Ταλιμπάν. Μία πολύ δύσκολη κατάσταση ίσως προκύψει στο Ιράκ μετά την απόσυρση των Αμερικανικών στρατευμάτων. Είναι πολύ πιθανό ότι ο εξτρεμισμός σε θρησκευτικό έδαφος θα γίνει πιο έντονος στα κράτη της Κεντρικής Ασίας. Τώρα, οι κρατικές δομές τους φαίνεται να μπορούν να απωθήσουν τις απειλές που ίσως προκύψουν, όμως στο μέλλον η κατάσταση ίσως αλλάξει προς το χειρότερο. Στην Κεντρική Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική, η εσωτερική πολιτική κατάσταση πιθανότατα να γίνει περισσότερο τεταμένη και εκρηκτική, όμως τα γεγονότα στο Αφγανιστάν είναι απίθανο να έχουν ορατό αντίκτυπο στις πολιτικές διεργασίες των χωρών εκτός περιοχής.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η φυγή πολλών χιλιάδων ανθρώπων οι οποίοι δε θέλουν να ζήσουν υπό τον έλεγχο των Ταλιμπάν θα συνεχιστεί. Σε αυτό το στάδιο, μόνο λίγες χώρες έχουν συμφωνήσει να δεχτούν περιορισμένο αριθμό Αφγανών, ενώ-οι περισσότερες – ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Ένωση, φοβάται νέο κύμα προσφύγων. Προφανώς, η πιο κατάλληλη απάντηση θα ήταν η διεθνής αντίσταση για εκείνους τους πρόσφυγες που θα προτιμούσαν να μείνουν σε γειτονικές χώρες οι οποίες είναι έτοιμες να τους δεχτούν. Γενικά, ο αντίκτυπος του προσφυγικού προβλήματος μπορεί να τοποποιηθεί, όπως έγινε, μολονότι με μεγάλη δυσκολία, με τους πρόσφυγες από τη Συρία.
Το πιο δύσκολο ερώτημα είναι πόσο πολύ το καθεστώς των Ταλιμπάν είναι έτοιμο να στηρίξει την τρομοκρατία σε άλλες χώρες. Τώρα είναι σχεδόν αδύνατο να απαντηθεί απόλυτα. Οι Ταλιμπάν έχουν ελευθερώσει φυλακισμένους, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που είχαν καταδικαστεί για τρομοκρατία, άνοιξαν φυλακές, και ένας αριθμός μελών της κυβέρνησης είναι γνωστό ότι έχουν δεσμούς με τρομοκράτες. Ως εκ τούτου, κανείς δε μπορεί να νιώθει απολύτως ασφαλής. Όμως, δεδομένου του έντονου ενδιαφέροντος και της εξωτερικής βοήθειας, οι Ταλιμπάν είναι απίθανο να χρηματοδοτήσουν τρομοκρατικές επιθέσεις κατά των πέντε μόνιμων κρατών μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (UN Security Council.)Όμως η Ινδία, το Ισραήλ και κάποιες μουσουλμανικές χώρες σίγουρα θα στοχοποιηθούν.
Ένας αριθμός κρατών δημιουργούν αυτή την περίοδο σχέσεις και επαφές με το καθεστώς των Ταλιμπάν. Παρόλα ταύτα, η διεθνής αναγνώρισή του και αποκλεισμός του από τη λίστα των τρομοκρατών θα οδηγούσε σε σίγουρη απονομιμοποίηση της μάχης ενάντια στην τρομοκρατία όπως έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, σε διεθνές και σε εθνικό επίπεδο.
Οι πιο ριζοσπαστικοί και εξτρεμιστικοί κύκλοι των Ταλιμπάν, που θα το αντιλαμβάνονταν σαν αδυναμία και θα προχωρούσαν σε πιο επιθετικές πολιτικές, θα επωφελούνταν από αυτό. Η παροχή οικονομικής βοήθειας σε ένα απρόβλεπτο καθεστώς με δυσκολία χαρακτηρίζεται λογική. Η εφαρμογή σημαντικών οικονομικών έργων στο Αφγανιστάν πολιτικά είναι πολύ ριψοκίνδυνη. Η ανθρωπιστική βοήθεια στο Αφγανιστάν και τους πρόσφυγες,προφανώς,είναι απαραίτητη,όμως μόνο υπό την αιγίδα διεθνών οργανισμών. Για τη Ρωσία, θα ήταν πιο αποτελεσματικό να απομονωθεί από οτιδήποτε συμβαίνει στο εσωτερικό και στην ευρύτερη περιοχή του Αφγανιστάν, περιορίζοντας τον εαυτό της στην τήρηση των υποχρεώσεών της υπό το CSTO και διμερείς συνθήκες, και οργανώνοντας συμβουλευτικές με διάφορες πλευρές. Σε καμία περίπτωση δε δικαιολογείται το να δούμε το πρόβλημα του Αφγανιστάν υπό το πρίσμα των σχέσεων με την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον συνεχιζόμενο ανταγωνισμό ανάμεσα σε αυτές τις δυνάμεις, Οι χειρονομίες συμφιλίωσης των Ταλιμπάν δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία μεταμφίεση-πάντα θα είναι κακόβουλες ή ακόμη και εχθρικές απέναντι στη Ρωσία.
Η ενδυνάμωση των Ταλιμπάν δεν είναι προς όφελος της Ρωσίας. Η υποδοχή μεταναστών στη Ρωσία είναι πολύ κακή απόφαση-εκτός από μία κατηγορία- τους απόφοιτους των δικών μας ιδρυμάτων, στρατιωτικών και πολιτικών. Η άρνηση να βοηθήσουν ανθρώπους που προσανατολίζονται στη Ρωσία και των οποίων οι ζωές διατρέχουν πραγματικό κίνδυνο θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αρνητική εντύπωση στους φίλους μας σε άλλες χώρες. Φυσικά,μέτρα επιπρόσθετης ασφάλειας είναι απαραίτητα, συμπεριλαμβανομένων αυτών στα Ρωσικά σύνορα, για να αντιμετωπιστεί πιθανή διείσδυση τρομοκρατών,εμπόρων ναρκωτικών και άλλων εγκληματικών στοιχείων.
