Ο πλούτος μπορεί να είναι σημαντικός για την εξουσία, αλλά δεν ισοδυναμεί με την εξουσία. Ο πλούτος μπορεί μερικές φορές να κάνει τους κυβερνήτες πιο αδύναμους, επειδή θεωρούν τη σχετική τους δύναμη πολύ πιο δεδομένη από ό,τι είναι στην πραγματικότητα, επιδιδόμενοι σε αυταρέσκεια και/ή έπαρση. Ομοίως, η παρατεταμένη ειρήνη μπορεί να μειώσει τη στρατιωτική εγρήγορση και ετοιμότητα, επιτείνοντας το πρόβλημα του πλούτου.
Η 24η Φεβρουαρίου κατέρριψε για λίγο τις κανονικές προσδοκίες, καθώς ανοίχτηκαν ακραίες δυνατότητες. Τους τελευταίους μήνες η στρατιωτική κατάσταση στην Ουκρανία έχει διαμορφωθεί σε ένα αδιέξοδο με αργές εξελίξεις. Οι σημερινές προβλέψεις δεν μπορούν να αποκλείσουν την αυξημένη πιθανότητα ηθελημένης ή μη κλιμάκωσης.
Η σχέση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης είναι ασύμμετρη, καθώς η Δύση κατέχει περισσότερους πόρους ισχύος. Δεν είναι πλέον ασύμμετρη όταν η Κίνα θεωρείται ότι βρίσκεται στο πλευρό της Ρωσίας (έστω και έμμεσα και αθόρυβα).
Μια αμερικανική παγκόσμια τάξη (Pax Americana) ήταν το τελικό αποτέλεσμα του Ψυχρού Πολέμου. Είναι ανοιχτό και εικαστικό σε ποιο βαθμό η κλιμακούμενη στρατιωτική κατάσταση στην Ουκρανία μπορεί να αποτελέσει την ασπίδα προστασίας μιας αναδυόμενης κινεζικής παγκόσμιας τάξης (Pax Sinica).
Εάν η Ρωσία δεν διέθετε τεράστιο οπλοστάσιο πυρηνικών όπλων (6. 000 πυρηνικές κεφαλές), η έναρξη ενός θερμού πολέμου μεταξύ Δύσης και Ρωσίας δεν θα ήταν απίθανη.
Εντός της Ευρώπης, η επαναστρατιωτικοποίηση της Γερμανίας ανησυχεί τη Ρωσία. Η Γερμανία διαθέτει τεράστιες βιομηχανικές και οικονομικές δυνατότητες και είναι σημαντικός εξαγωγέας όπλων (νούμερο 4 το 2020). Πριν από την πρόσφατη κλιμάκωση της στρατιωτικής κατάστασης στην Ουκρανία, η Γερμανία εξήγαγε μηχανήματα υψηλής ποιότητας στη Ρωσία με αντάλλαγμα φυσικούς πόρους. Τώρα η Γερμανία παίζει ρόλο στον εξοπλισμό της Ουκρανίας με εξελιγμένα όπλα.
Μια κούρσα εξοπλισμών μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης είναι το πιθανό αποτέλεσμα της τρέχουσας κατάστασης. Επικίνδυνο για τη Ρωσία σε συνθήκες μικρότερων πόρων.
Παραμένουν όρια. Οι γερμανικές βιομηχανικές και οικονομικές δυνατότητες είναι σημαντικές στο βαθμό που υποστηρίζουν έναν μαχόμενο πληθυσμό στους Ουκρανούς. Είναι απίθανο οι ίδιοι οι Γερμανοί ως λαός να πολεμήσουν σύντομα μπροστά στις πύλες της Μόσχας. Οι στρατιωτικές δυνατότητες μπορούν να αναζωογονηθούν. Μια κουλτούρα που έχει τις ρίζες της στον εθνικισμό, τη στρατιωτική πειθαρχία και τη θυσία δεν μπορεί τόσο εύκολα.
Εν προκειμένω, μπορεί κανείς να θυμηθεί την κατάκτηση της αυτοκρατορίας Khwarazmian από τους Μογγόλους μεταξύ 1219 και 1221. Η Khwarazmia αποτελούσε μια περσικοποιημένη τουρκική δυναστεία που κυβερνούσε μεγάλα τμήματα του σημερινού Ιράν, του Αφγανιστάν και της Κεντρικής Ασίας. Η ύστερη πρωτεύουσά της ήταν η Σαμαρκάνδη. Μαζί με το Gurganj, το Otrar, την Bukhara, ήταν πόλεις που ευημερούσαν.
Σε αντίθεση με αυτές τις σημαντικές εμπορικές πόλεις και τα κέντρα πολιτισμού και κουλτούρας, οι Μογγόλοι ήταν φτωχοί πρωτόγονοι στο μεγαλύτερο μέρος της προηγούμενης ιστορίας τους. Ταυτόχρονα, είχαν τη φυλετική-νομαδική κουλτούρα της στρατιωτικής βούλησης. Καθώς οι φυλές κατάφεραν να ενωθούν υπό τον Τζένγκις Χαν, μετατράπηκαν σε μια τρομακτική δύναμη τελικά προς κάθε κατεύθυνση.
Οι Τουρκο-Πέρσες ήταν πλούσιοι και ανεπτυγμένοι σε αντίθεση με τους Μογγόλους (πριν από τις επιδρομές τους στην Κίνα). Ακόμη και όταν η Khwarazmia ήταν μια αναπτυσσόμενη δύναμη στο σχηματισμό, το στρατιωτικό της σθένος αποδείχθηκε μικρότερο από αυτό των Μογγόλων.
Ηττήθηκαν παρά τη συνολική αριθμητική υπεροχή. Η ταχύτητα και η ευελιξία με την οποία δρούσαν οι Μογγόλοι ήταν τρομακτική και καταστροφική.
Το νόημα αυτού και άλλων ιστορικών παραδειγμάτων είναι ότι ο πλούτος μπορεί να είναι σημαντικός για την εξουσία, αλλά δεν ισοδυναμεί με την εξουσία. Ο πλούτος μπορεί μερικές φορές να κάνει τους κυβερνήτες πιο αδύναμους, επειδή θεωρούν τη σχετική τους δύναμη πολύ πιο δεδομένη από ό,τι είναι στην πραγματικότητα, επιδιδόμενοι σε αυταρέσκεια και/ή έπαρση. Ομοίως, η παρατεταμένη ειρήνη μπορεί να μειώσει τη στρατιωτική εγρήγορση και ετοιμότητα, επιτείνοντας το πρόβλημα του πλούτου (παράδοξο).
Ένας άλλος παράγοντας είναι ο αριθμός των παιδιών. Οι κοινωνίες με υψηλή γονιμότητα τείνουν να είναι πιο επιρρεπείς στον πόλεμο από τις κοινωνίες με λιγότερα παιδιά. Ο Γερμανός οικονομολόγος και κοινωνιολόγος Gunnar Heinsohn ανέπτυξε έναν δείκτη δημογραφικού πολέμου, ο οποίος βασίζεται στον λόγο του αριθμού των νέων ανδρών ηλικίας 15-19 ετών προς τον αριθμό των ανδρών ηλικίας 55-59 ετών. Αυτό σχετίζεται με την ικανότητα της νέας ανδρικής γενιάς να βρει κερδοφόρα απασχόληση, καθώς η παλαιότερη συνταξιοδοτείται, και την επακόλουθη κοινωνικοπολιτική σταθερότητα.
Για να είμαστε σαφείς, η γονιμότητα δεν είναι ο μόνος παράγοντας που επηρεάζει τις βίαιες συγκρούσεις. Κατά μέσο όρο, αν κάποιος εξετάσει έναν κατάλογο χωρών και συγκρίνει τη γονιμότητα και τις βίαιες συγκρούσεις (εσωτερικές και εξωτερικές), τότε θα διαπιστώσει ότι οι βίαιες συγκρούσεις συνδέονται συχνότερα με υψηλότερη γονιμότητα. Δεν προκύπτει ότι δεν υπάρχουν χώρες με υψηλή γονιμότητα και χαμηλή πολεμικότητα και το αντίστροφο.
Για παράδειγμα, από το 1950 έως το 1988 η Βραζιλία είχε υψηλό ποσοστό γονιμότητας χωρίς να είναι ιδιαίτερα πολεμοχαρής. Η Σοβιετική Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ποσοστά γονιμότητας πολύ χαμηλότερα από εκείνα της Βραζιλίας, αλλά και οι δύο ήταν πολύ πιο ενεργές όσον αφορά την εμπλοκή σε συγκρούσεις.
Ένα διαφορετικό επιχείρημα απεικονίζει τις ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις της χαμηλής γονιμότητας σε μια κοινωνία σε πόλεμο. Δηλαδή, αν μια αφγανική οικογένεια χάσει αρκετούς γιους σε μια ατελείωτη σύγκρουση, η απώλεια πλήττει την οικογένεια, αλλά οι άλλοι γιοι συνεχίζουν. Συγκρίνετε αυτό με τη ρωσική και την αμερικανική οικογένεια, όπου η απώλεια του μοναδικού γιου μπορεί να σημαίνει τον αφανισμό της οικογένειας.
Αυτό επανασυνδέεται με το προηγούμενο σημείο ότι οι πλουσιότερες κοινωνίες τείνουν να έχουν χαμηλότερη γονιμότητα. Η Γερμανία διεξήγαγε τους πολέμους της όταν η γονιμότητα μπορούσε ακόμη να καλύψει τις απώλειες από τον πόλεμο (γονιμότητα της Γερμανίας το 1915: 3,47, 1940: 2,24, 2020: 1,59). Η στρατιωτική κατάσταση στην Ουκρανία προκαλεί προβληματισμό στο βαθμό που αφορά δύο χώρες με γονιμότητα κάτω από την αναπλήρωση (υποτίθεται ότι θα είναι 2,1, σε σύγκριση με το 1,23 της Ουκρανίας και το 1,5 της Ρωσίας το 2019).
Η τεκτονική των πλακών χρησιμοποιείται μερικές φορές ως ενδεικτική αναλογία σε γεωπολιτικές συζητήσεις. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι οι ηφαιστειακές εκρήξεις, οι σεισμοί και τα τσουνάμι είναι εξαιρετικά καταστροφικά γεγονότα. Ποια είναι όμως η εναλλακτική λύση Ένας πλανήτης χωρίς τεκτονική των πλακών θα σήμαινε ότι όλη η χερσαία μάζα μεταφέρεται στη θάλασσα μέσω δισεκατομμυρίων ετών διάβρωσης από τον άνεμο και τη βροχή.
Η Σουμάτρα είναι ένα νησί με πολύ πιο γόνιμο έδαφος λόγω της ηφαιστειακής δραστηριότητας από το Βόρνεο, παρόλο που το Βόρνεο είναι μεγαλύτερο. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα υποστηρίζει, για παράδειγμα, την τίγρη της Σουμάτρας. Το Βόρνεο δεν έχει ούτε ηφαίστεια ούτε τίγρεις. Η έκρηξη ενός ηφαιστείου κάτω από τα παπούτσια μας δεν είναι η αγαπημένη μας φαντασίωση. Ωστόσο, υπάρχει δημιουργία σε αυτή τη βία. Αυτό συνδέεται με τη ρήση του Ηράκλειτου ότι “ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων των πραγμάτων”
Στις διεθνείς σχέσεις, το Ισραήλ μπορεί να πει κανείς ότι έχτισε το σπίτι του πάνω σε ένα ενεργό ηφαίστειο (δύσκολη εσωτερική κατάσταση και εξωτερικό περιβάλλον). Αυτό έχει παρακινήσει τον ισραηλινό στρατό να εξελιχθεί σε έναν από τους ισχυρότερους στον κόσμο όσον αφορά την ικανότητα ταχείας κινητοποίησης (48 ώρες) και την αντιμετώπιση ξαφνικών κρίσεων. Το Ισραήλ, ως μια δυναμική κοινωνία, έπρεπε να αποδείξει την προσαρμοστικότητά του στη μονιμότητα των διαφόρων προκλήσεων.
Ο Pierre-Olivier Gourinchas, επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), έγραψε ένα άρθρο γνώμης με τίτλο “Shifting Geopolitical Tectonic Plates” (Ιούνιος 2022). Εκεί δηλώνει ότι “ο πόλεμος έκανε εμφανείς βαθύτερες αποκλίνουσες διαδικασίες” Ο ίδιος παρομοιάζει τις μάχες με σεισμό με επίκεντρο την Ουκρανία και τη Ρωσία, που προκαλεί “σεισμικά κύματα, τα οποία ακτινοβολούν από το επίκεντρο και επηρεάζουν τις οικονομίες σε μεγάλο βαθμό”.
Ο Gourinchas σημειώνει τον περιορισμό της αναλογίας των τεκτονικών πλακών: “Αυτές οι “γεωπολιτικές πλάκες” είναι τεχνητές και αντικατοπτρίζουν την ιστορία, τους θεσμούς και τους ανθρώπους. Ενώ κάθε πλάκα ή μπλοκ μπορεί να έχει τεράστια αδράνεια, τελικά οι άνθρωποι -και οι κυβερνήσεις τους- μπορούν να χαράξουν τη δική τους πορεία. Η λογική και το αμοιβαίο οικονομικό συμφέρον μπορούν να επικρατήσουν” Μπορούν;
Θεωρητικοί και εμπειρικοί λόγοι φαίνεται να υποστηρίζουν το επιχείρημα ότι οι πιο περίπλοκες κοινωνίες αποστρέφονται περισσότερο τον κίνδυνο και είναι ικανές να αποφεύγουν τον κίνδυνο. Ο υπερβολικός κίνδυνος και η αποφυγή σφαλμάτων μπορεί να καταπνίξει την τεχνολογική, κοινωνική, οικονομική και πολιτική προσαρμογή, καθώς και την προσπάθεια για νέα πράγματα. Σε σημείο που η στασιμότητα οδηγεί σε σοβαρά επιζήμια αποτελέσματα (συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας αλυσιδωτής αποτυχίας). Αν και αυτό είναι δύσκολο να το γνωρίζουμε και να το προβλέψουμε εκ των προτέρων.
Ο Πούτιν έκανε ένα απροσδόκητα τολμηρό βήμα όσον αφορά την Ουκρανία και τη Δύση. Η στρατιωτική κατάσταση στην Ουκρανία είχε αρνητικές συνέπειες για τη Ρωσία. Ο στρατός, η οικονομία, η κοινωνία υφίστανται έντονες ανακατατάξεις. Η ανθεκτικότητα των διαφόρων τομέων της ρωσικής κοινωνίας, της οικονομίας και του στρατού δοκιμάζεται και πιέζει για καινοτομία.
Ο ανασχηματισμός αποδεικνύει την κρίσιμη σημασία τριών βασικών τομέων της εθνικής οικονομίας: (1) τρόφιμα, (2) ενέργεια, (3) όπλα. Εάν μια χώρα ήταν μεγάλος εισαγωγέας σε ένα ή περισσότερα από αυτά τα τρία προϊόντα, ίσως θα μπορούσε να γονατίσει από πιέσεις και κυρώσεις τόσο μαζικές όσο αυτές που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν κατά της Ρωσίας. Ως εξαγωγέας, η Ρωσία μπορεί να αντέξει.
Στην Ανατολή, η Ρωσία αντιμετωπίζει την Ιαπωνία. Η Ιαπωνία έχει να ανησυχεί για μια βομβαρδιστική Κίνα. Ωστόσο, η Ιαπωνία δύσκολα μπορεί να διακηρύξει ανοιχτά αντι-κινεζική ρητορική για να δικαιολογήσει πολιτικοστρατιωτικές ανάγκες. Οι πιο βιώσιμοι τρόποι και μέσα για να επαναβεβαιώσει η Ιαπωνία τη θέση της είναι να λάβει σκληρή θέση όσον αφορά τη διαμάχη για τα νησιά Κουρίλ, καθώς και την τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία.
Η Ιαπωνία χρειάζεται τη Δύση και την επαναστρατιωτικοποίηση. Κρέμασε τη σημαία στους δυτικούς ανέμους για να (1) ελπίζει με αυτόν τον τρόπο να κερδίσει και να διατηρήσει ισχυρή δυτική υποστήριξη όσον αφορά την κινεζική απειλή και (2) να ωθήσει τον εγχώριο δημόσιο διάλογο για την ανάγκη μεγαλύτερης διεκδικητικότητας.
Το ζήτημα των Κουρίλων νήσων επιλύθηκε ουσιαστικά το 1956, όταν και οι δύο πλευρές συμφώνησαν ότι δύο από τα τέσσερα νησιά θα έπρεπε να επιστραφούν ως μέρος μιας ειρηνευτικής συμφωνίας. Μετά την απειλή των ΗΠΑ να μην επιστρέψουν την Οκινάουα, η Ιαπωνία ωθήθηκε σε μια πιο σκληρή στάση.
Η γεωοικονομική εξίσωση που ισχύει για τη Γερμανία και τη Ρωσία (υψηλή τεχνολογία για φυσικούς πόρους) ισχύει επίσης για την Ιαπωνία και τη Ρωσία. Με βάση τη γεωγραφία και τη δημογραφία, υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες οικονομικής συμπληρωματικότητας, οι οποίες σήμερα αντικρούονται από την ανταγωνιστική γεωπολιτική κατάσταση. Οι καιροί αλλάζουν και οι ανακατατάξεις που είναι αδιανόητες σήμερα μπορεί να γίνουν και πάλι εφικτές σε ένα μακρινό μέλλον.
