Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης Δικηγόρος Αθηνών -Συνταγματολογος- συνήγορος Αμερικανικού δημοκρατικού Κόμματος στην Ελλάδα- νομικός συνεργάτης Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ελλάδα- ΔΣ πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Δήμου Αθηναίων- νομικός σύμβουλος Βορειοηπειρωτών Ελλάδος
Πρακτικά, ο νόμος Παρασκευόπουλου 4322/2015, του 2015, δεν οδήγησε στην αποσυμφόρηση των φυλακών, αλλά είχε ως αποτέλεσμα να αφεθούν ελεύθεροι και να κυκλοφορούν ανάμεσα μας, εγκληματίες και επικίνδυνοι κακοποιοί. Με το προηγούμενο ποινικό κώδικα τα αδικήματα της εσχάτης προδοσίας, της ανθρωποκτονίας, του ομαδικού βιασμού, του θανατηφόρου βιασμού, της θανατηφόρας ληστείας και του βιασμού εις βάρος ανηλίκου, τιμωρούνταν με κάθειρξη δέκα ετών, ενώ τώρα τιμωρούνται με ισόβια κάθειρξη, χωρίς εξαιρέσεις.
Με το νόμο Παρασκευόπουλου 4322/2015, απλοποιήθηκε η διαδικασία χορήγησης αδείας σε κρατούμενους, οι οποίοι έχουν καταδικαστεί για σοβαρά αδικήματα. Κατά την εφαρμογή του νόμου Παρασκευόπουλου, διαπιστώθηκαν πολλά πλαστά πιστοποιητικά υγείας, τα οποία οδήγησαν στην απελευθέρωση κρατουμένων και η παράνομη εισαγωγή αντικειμένων και ναρκωτικών στα καταστήματα κράτησης.
Ο νόμος 4322/2015 Παρασκευόπουλου δεν εξαιρούσε βιαστές, τρομοκράτες ή βαρυποινίτες, οι οποίοι αφέθηκαν ελεύθεροι, προκαλώντας ποικίλα ερωτήματα. Ο συγκεκριμένος νόμος τέθηκε σε εφαρμογή τον Απρίλιο του 2015. Σκοπός του νόμου, ήταν η αποσυμφόρηση των φυλακών. Πολλοί έσπευσαν να κάνουν χρήση του ευνοϊκού νομοθετικού πλαισίου ,με συνέπεια να έχουν αποφυλακιστεί χιλιάδες κρατούμενοι. Έως το τέλος του Απριλίου 2016 ο αριθμός τους ανήλθε στους 3.000 και πρόκειται για τη μαζικότερη αποσυμφόρηση των σωφρονιστικών καταστημάτων της χώρας την τελευταία δεκαετία.
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, αυτός ο νόμος έδωσε τη δυνατότητα σε σκληρούς ποινικούς κρατουμένους να δουν την «έξοδο» των φυλακών. Γι’ αυτόν τον λόγο δικαστικοί κύκλοι, από την έναρξη της εφαρμογής του, ήταν επιφυλακτικοί, ιδίως για τη διάταξη που αφορά τις ποινές άνω των 10 ετών.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τη 16η Απριλίου 2015 ο αριθμός των κρατουμένων ανερχόταν σε 11.569, ενώ τη 16η Δεκεμβρίου 2015 σε 9.632. Η συνολική μείωση του αριθμού τους το πρώτο οκτάμηνο εφαρμογής του νόμου, ανέρχεται δηλαδή σε 1.937 κρατουμένους.
Παράλληλα, ο συγκεκριμένος νόμος δίνει τη δυνατότητα αποφυλάκισης με «βραχιολάκι» και σε ισοβίτες με αναπηρία άνω του 80%, αλλά και για όσους είναι κρατούμενοι με ποσοστό αναπηρίας (67%-80%). Επίσης, προβλέπει τη συντομότερη απόλυση φιλοξενούμενων αλλοδαπών κρατουμένων. Σε αυτήν την κατηγορία υπάγονται 684 άτομα, τα οποία αποφυλακίστηκαν τους τελευταίους μήνες. Επίσης, απολύθηκαν και 31 ανήλικοι κρατούμενοι.
Μετά το σάλο που είχε προκαλέσει η υπόθεση βιασμού και δολοφονίας μιας 19χρονης στην Γερμανία από Αφγανό υπήκοο με ποινικό παρελθόν στη χώρα μας, δικαστές διευκρινίζουν ότι η αποφυλάκιση έγινε με βάση, τον νόμο, που ψηφίστηκε το 2015, επί υπουργίας Νίκου Παρασκευόπουλου.
Προβλεπόταν ειδικότερα, η απόλυση υπό όρο με την συμπλήρωση του ενός δέκατου για ποινές έως τρία έτη, του ενός πέμπτου για ποινές έως πέντε έτη, των δύο πέμπτων για ποινές έως δέκα έτη καθώς και η μείωση του ελάχιστου χρόνου έκτισης για ποινές άνω των δέκα ετών.
Επίσης, ο νόμος Παρασκευόπουλου, μείωσε το ελάχιστο όριο που απαιτείται για την απόλυση υπό όρο των κρατουμένων με ποινή ισόβιας κάθειρξης. Απόλυση υπό όρους για κρατουμένους με ποσοστό αναπηρίας 80% και άνω, 67% και άνω και με ποσοστό 50% και άνω, με ειδικές διαβαθμίσεις, εφόσον διακριβωθεί ότι η παραμονή τους στο κατάστημα κράτησης καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής, λόγω της κατάστασης της υγείας τους.
Προέβλεπε τον ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής για κρατουμένους που συμμετέχουν σε πρόγραμμα ψυχικής απεξάρτησης από ναρκωτικά με στόχο να υποστηριχθεί η θεραπευτική τους προσπάθεια. Προέβλεπε αναστολή εκτέλεσης της ποινής για πράξεις που τελέστηκαν πριν την έναρξη της θεραπευτικής προσπάθειας με την εισαγωγή σε θεραπευτικό πρόγραμμα. Συντομότερη απόλυση φιλοξενούμενων αλλοδαπών: απολύθηκαν 684 (την 16η Απριλίου «φιλοξενούνταν» 485 ενώ την 1η Δεκεμβρίου 50). Απόλυση ανηλίκων (κάτω των 18 ετών): απολύθηκαν 31 (την 16η Απριλίου κρατούνται 22 την 1η Δεκεμβρίου κρατούνται 9).
Ο νόμος προέβλεπε «ευνοϊκές διατάξεις» για όλους ανεξαιρέτως, αφού ουσιαστικά άνοιγε την πόρτα εξόδου ακόμα και σε ισοβίτες αν πληρούν κάποια κριτήρια – κυρίως υγείας. Ο νόμος καταστρατηγήθηκε, με την χρήση πολλών πλαστών πιστοποιητικών.
Πριν ψηφιστεί ο νόμος, όσοι είχαν μεγάλες ποινές θα έπρεπε να έχουν εκτίσει, πέρα από το 1/3 της ποινής τους, απαραιτήτως επτά χρόνια εργασίας μέσα στις φυλακές αλλά και να πληρούν μια σειρά από κριτήρια. Ο «νόμος Παρασκευόπουλου» ήρθε όμως να καταργήσει τα όποια αυτά εμπόδια αφού δεν ήταν απαραίτητο πλέον ούτε να έχει εργαστεί εντός φυλακών αλλά ούτε επηρέαζαν σε κάτι τα πειθαρχικά παραπτώματα στα οποία μπορεί να έχουν υποπέσει (ακόμα και η προσπάθεια απόδρασης ή η χρήση βίας προς άλλο συγκρατούμενο ή φύλακα).
ΤΙ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ Ο ΝΕΟΣ ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ- ΑΥΣΤΗΡΕΣ ΠΟΙΝΕΣ:
Αυστηροποίηση των ποινών στην εγκληματικότητα κατά ανηλίκων και τα δύσκολα στην αποκάλυψη εγκλήματα της ενδοοικογενειακής βίας και της σεξουαλικής κακοποίησης.
Επίσης σειρά διατάξεων αλλάζει τον τρόπο κίνησης της ποινικής δίωξης, θέμα πολύ σημαντικό, καθώς δίνει τη δυνατότητα παρέμβασης στην Εισαγγελία αυτεπάγγελτων διώξεων, χωρίς να χρειάζεται η πρωτοβουλία των θυμάτων.
Σε ό,τι αφορά τη βαριά εγκληματικότητα -ναρκωτικά, ληστείες, ανθρωποκτονίες, βιασμοί, τρομοκρατικές πράξεις, εσχάτη προδοσία, εμπορία ανθρώπων, αρπαγή ανηλίκων και άλλα- προβλέπεται ότι οι δράστες αυτών των εγκλημάτων δεν θα αποφυλακίζονται αν δεν εκτίσουν (πραγματικά) τα 4/5 της ποινής που τους έχει επιβληθεί. Έως πρόσφατα αποφυλακίζονταν με έκτιση μόνο των 2/5 ή των 3/5. Πρακτικά αυτό σήμαινε πως ένας καταδικασμένος για ληστεία με ποινή 12 χρόνια κάθειρξη, πριν, παρέμενε στη φυλακή 4 χρόνια, ενώ με την αλλαγή του Ποινικού Κώδικα θα παραμείνει 7 χρόνια στην φυλακή.
Το ίδιο θα συμβαίνει και για το οργανωμένο έγκλημα. Για παράδειγμα, καταδικασμένος σε 15 χρόνια κάθειρξη για οργανωμένη εγκληματική δράση, με την προγενέστερη νομοθεσία, παρέμενε στην φυλακή 6 χρόνια, ενώ με τη νέα ρύθμιση θα παραμείνει 9 χρόνια.
Σε ό,τι αφορά τα βαριά εγκλήματα -ανθρωποκτονίες, βιασμοί, τρομοκρατικές πράξεις και άλλα που επισύρουν ισόβια-, τα ισόβια θα σημαίνουν το λιγότερο 18 χρόνια παραμονή στην φυλακή -πριν ήταν 16-, ενώ στα βαριά εγκλήματα θα απαγορεύεται, σε κάθε περίπτωση, η αποφυλάκιση και η έκτιση της ποινής με βραχιολάκι.
Σε κάθε περίπτωση, το ζητούμενο των νομοθετικών μεταβολών για τα βαριά εγκλήματα είναι οι ποινές να εκτίονται και όχι να καταδικάζεται κάποιος σε 10 ή 15 χρόνια και να αποφυλακίζεται σε 4 ή 5 χρόνια από τη φυλακή.
Σε ό,τι αφορά τα ισόβια, η νέα ρύθμιση αφορά πραγματική παραμονή στη φυλακή, τουλάχιστον για 18 χρόνια αντί για 16 που ήταν, με την προγενέστερη νομοθεσία. Δύναται να αλλάξει προς τα πάνω, καθώς τα ισόβια μπορεί σημαίνουν τουλάχιστον 20 χρόνια φυλάκισης.
Ειδικό κεφάλαιο αλλαγών στον Ποινικό Κώδικα περιλαμβάνει τα εγκλήματα κατά ανηλίκων και πότε αυτά παραγράφονται, εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας και σεξουαλικών κακοποιήσεων μέσα στην οικογένεια με αυστηροποίηση ποινών, αύξηση των ορίων της παραγραφής και νέες δυνατότητες που παρέχονται στην Εισαγγελία για την προστασία των ανηλίκων που πέφτουν θύματα εγκληματικών ενεργειών.
Παραγραφές για εγκλήματα κατά ανηλίκων
Προβλέπεται ότι αυτά παραγράφονται μόνο όταν ο ανήλικος ενηλικιωθεί και η διαβάθμιση είναι η εξής: Αν το αδίκημα εις βάρος του είναι πλημμέλημα, παραγράφεται ένα χρόνο μετά την ενηλικίωση του θύματος. Δηλαδή στα 19. Αν είναι κακούργημα, τρία χρόνια μετά, δηλαδή στα 21.
Όμως, για τους ανηλίκους προβλέπεται πρόσθετη προστασία καθώς για πολλές εγκληματικές δραστηριότητες εις βάρος τους, κακοποιήσεις και λοιπά, η κίνηση της ποινικής δίωξης μπορεί να γίνεται πλέον αυτεπάγγελτα από τον εισαγγελέα, χωρίς να απαιτείται η οποιαδήποτε νομική ενέργεια από το θύμα, κάτι που δεν ίσχυε πριν.
Οικογένεια και εργασία
Στο πεδίο των ποινικών κυρώσεων επανέρχεται σε κακούργημα το αδίκημα της αιμομιξίας, που είχε καταστεί πλημμέλημα με την αναθεώρηση του Ποινικού Κώδικα το 2019, ενώ αυστηροποιούνται σημαντικά οι ποινές για σεξουαλικές κακοποιήσεις και παρενοχλήσεις μεταξύ συγγενών. Παράλληλα, προβλέπεται η δίωξη για την αυτοδικία να είναι αυτεπάγγελτη, ενώ οι προσβολές γενετήσιας αξιοπρέπειας, όταν γίνονται στο πλαίσιο εργασιακής εξάρτησης (υπάλληλοι ή γενικά εργαζόμενοι) τιμωρούνται μόνο με φυλάκιση και όχι και με χρηματική ποινή, όπως ίσχυε πριν.
Με άλλες διατάξεις, οι σωματικές βλάβες όταν είναι αδικήματα που στρέφονται κατά εργαζομένων τιμωρούνται αυστηρότερα, ενώ με πολλές ακόμα ρυθμίσεις βελτιώνονται επί το αυστηρότερο οι ποινικές κυρώσεις για σειρά εγκλημάτων.
Οι τροποποιήσεις επιχειρούν να βελτιώσουν γενικά το ποινικό οπλοστάσιο κατά της εγκληματικότητας, βαριάς και σεξουαλικής, σε μια περίοδο όπου εγκλήματα αυτού του τύπου σημειώνονται συχνά και η ανάγκη για εναρμόνιση του αισθήματος δικαιοσύνης με την επιβαλλόμενη ποινική τιμωρία είναι ζητούμενο.
Περιληπτικά:
Μοναδική ποινή πλέον η ισόβια κάθειρξη για τα αδικήματα της εσχάτης προδοσίας, της ανθρωποκτονίας, του ομαδικού βιασμού, του θανατηφόρου βιασμού και της θανατηφόρας ληστείας. Τα ανωτέρω αδικήματα με τον ισχύοντα ποινικό κώδικα τιμωρούνται διαζευκτικά με την ποινή είτε της ισόβιας είτε της πρόσκαιρης κάθειρξης τουλάχιστον δέκα ετών. Μοναδική ποινή της ισόβιας κάθειρξης προβλέπεται και για τον βιασμό σε βάρος ανηλίκου.
Αυστηροποίηση διάταξης για τη βαριά σωματική βλάβη και κάλυψη όλων των μορφών υπαιτιότητας (αμέλεια, ενδεχόμενος δόλος και επιδίωξη) με την επαναφορά και αυστηροποίηση της παλαιάς διάταξης. Ειδικότερα, για τη σκοπούμενη βαριά σωματική βλάβη προβλέπεται η αύξηση της ποινής από πρόσκαιρη κάθειρξη έως δέκα έτη σε πρόσκαιρη κάθειρξη από πέντε έως δεκαπέντε έτη. Επιπλέον, προστίθενται στην έννοια της βαριάς σωματικής βλάβης η αναπηρία και η μόνιμη παραμόρφωση.
Επιβαρυντική περίσταση η τέλεση σωματικής βλάβης σε βάρος υπαλλήλου κατά την εκτέλεση της εργασίας του.
Αυστηροποιούνται οι τυπικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση δυνατότητας απόλυσης υπό όρο. Ειδικότερα, σε περίπτωση επιβολής πρόσκαιρης κάθειρξης για συγκεκριμένα εγκλήματα, όπως πχ του νόμου περί ναρκωτικών (σε διακεκριμένη μορφή), για εγκληματική οργάνωση, τρομοκρατικές πράξεις, ληστεία, εκβίαση, εμπορία ανθρώπων κοκ, δίνεται η δυνατότητα για απόλυση υπό όρο μόνο αν έχουν εκτιθεί με ευεργετικό υπολογισμό τα 4/5 της ποινής. Άρα, από τα 3/5 που ισχύει σήμερα, αυξάνεται στα 4/5.
Ως εκ τούτου, αυστηροποιείται για τα ανωτέρω αδικήματα η διάταξη, και ακόμα και με τον ευεργετικό υπολογισμό της ποινής, κατά τα ανωτέρω, ο κρατούμενος θα μένει περισσότερο χρόνο στο σωφρονιστικό κατάστημα. Επιπλέον, για τα παραπάνω εγκλήματα, θα απαιτείται πραγματική παραμονή σε σωφρονιστικό κατάστημα, ίση με τα 3/5 της ποινής (πραγματική έκτιση της ποινής). Άρα, από τα 2/5 που ισχύει σήμερα αυξάνεται στα 3/5. Για παράδειγμα στην περίπτωση απόλυσης υπό όρο για το αδίκημα του βιασμού μπορεί να επιβληθεί ποινή καθείρξεως 15 ετών. Ο κατάδικος με το ισχύον καθεστώς πρέπει να παραμείνει στη φυλακή τουλάχιστον για χρονικό διάστημα ίσο με τα 2/5 της ποινής που του επιβλήθηκε, δηλαδή στο παράδειγμά μας για 6 έτη με πραγματική έκτιση. Με τη νέα ρύθμιση θα πρέπει να παραμείνει στο κατάστημα κράτησης πραγματικά τουλάχιστον 9 έτη. Στην περίπτωση της ισοβίου καθείρξεως για τα ανωτέρω αδικήματα το κατώτατο όριο πραγματικής έκτισης για τους καταδίκους αυξάνεται από τα 16 στα 18 έτη.
Καταργείται η απόλυση κρατουμένου με τον όρο της ηλεκτρονικής επιτήρησης (βραχιολάκι) για τα ανωτέρω αδικήματα. Με τον προηγούμενο ποινικό κώδικα, ο Βιασμός που επήλθε ως αποτέλεσμα ψυχολογικής βίας, θεωρείτο πλημμέλημα, με φυλάκιση τριών έως πέντε ετών. Με το νέο ποινικό κώδικα, ο Βιασμός τιμωρείται ως κακούργημα, αφού σε κάθε περίπτωση δεν υφίσταται συναίνεση του θύματος.
Το αδίκημα του εμπρησμού, όπως και αυτό του εμπρησμού δασών, αλλά και όλων των κοινώς επικινδύνων εγκλημάτων, μετατρέπονται από εγκλήματα αποτελέσματος σε εγκλήματα αφηρημένης διακινδύνευσης. Με άλλα λόγια, για να τιμωρείται η πράξη δεν χρειάζεται να επέλθει η βλάβη, αλλά αρκεί να μπορεί να προκύψει κίνδυνος. Περαιτέρω, για την επιβολή ποινής ισοβίου καθείρξεως αρκεί και ο θάνατος ενός ανθρώπου χωρίς να απαιτείται μεγάλος αριθμός προσώπων, όπως ισχύει σήμερα.
Το αδίκημα του εμπρησμού δασών τυποποιείται πλέον μόνο ως κακούργημα στη βασική του μορφή με προβλεπόμενη ποινή κάθειρξης έως 8 έτη και χρηματική ποινή, ενώ από τον Ιούλιο του 2019 υποβαθμίστηκε σε πλημμέλημα στη βασική του μορφή. Στην περίπτωση που η φωτιά στο δάσος είχε ως επακόλουθο σοβαρή ή ευρεία ρύπανση ή υποβάθμιση ή ευρεία οικολογική και περιβαλλοντική διατάραξη ή καταστροφή προβλέπεται πρόσκαιρη κάθειρξη (πέντε έως δεκαπέντε χρόνια).
Επαναφέρεται το αδίκημα της αλιείας σε χωρικά ύδατα και αυστηροποιείται η προβλεπόμενη ποινή. Σκοπός της προτεινόμενης ρύθμισης είναι η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από την αλόγιστη και μη ελεγχόμενη αλιεία και ως εκ τούτου η προώθηση μέτρων αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, η οποία επιδρά και στον τομέα της αλιείας. Επιπλέον σκοπείται η τιμώρηση της παράνομης αλιείας.
