Ακόμα κι αν ένα άτομο είναι πολύ νέο για να ξεκινήσει την οικογένεια του, είναι σημαντικό να γνωρίζει τα απαραίτητα αναφορικά με την αναπαραγωγική του υγεία και πως να την προφυλάξει.
Καταρχάς ακόμα και στην ηλικία των είκοσι θα πρέπει κανείς να ενδιαφέρεται για τη γονιμότητα και την αναπαραγωγική του υγεία. Ιδιαίτερα η γυναίκα σε αυτή την ηλικία είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει την κατάσταση των ωοθηκών της, καθώς και τις ορμονολογικές αλλαγές κατά τη διάρκεια του κύκλου της. Τόσο οι επιλογές που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής όσο και γενετικοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν την αναπαραγωγική ικανότητα στη μετέπειτα ζωή και είναι σημαντικό τα νέα άτομα να γνωρίζουν την επίδραση αυτών των παραγόντων και να αναλαμβάνουν από νωρίς την ευθύνη της αναπαραγωγικής τους υγείας.
Πολλά άτομα πιστεύουν ότι η γονιμότητα τους μπορεί να μειωθεί μετά τα 30 αλλά στην πραγματικότητα κάποιες γυναίκες έχουν καλύτερη γονιμότητα σε σύγκριση με άλλες συνομήλικες τους. Η αλήθεια είναι ότι η ποιότητα και ο αριθμός των ωαρίων μιας γυναίκας μειώνονται σχετικά γρήγορα μετά τα 35. Οι γυναίκες γεννιούνται με ένα πεπερασμένο αριθμό ωαρίων που σταδιακά μειώνεται αλλά ωστόσο κάθε γυναίκα είναι διαφορετική κι έχει το δικό της χρονικό περιθώριο μέσα στο οποίο είναι γόνιμη και το οποίο μπορεί να είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο ανάλογα με τη γενική υγεία καθώς και το ιατρικό και οικογενειακό ιστορικό.
Οι ειδικοί επίσης επισημαίνουν ότι δεν υπάρχει κάποιο φυσιολογικό χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο ένα ζευγάρι μπορεί να συλλάβει. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν το διάστημα που χρειάζεται μέχρι τη σύλληψη, όπως είναι η ηλικία, η αναπαραγωγική και η γενική υγεία και φυσικά η συχνότητα της σεξουαλικής δραστηριότητας του ζευγαριού. Κάποια ζευγάρια καταφέρνουν να συλλάβουν μετά από λίγες εβδομάδες ελεύθερων επαφών ενώ αλλά χρειάζονται μήνες ακόμα και χρόνια. Η γενική οδηγία που δίνεται από τους ειδικούς είναι ότι το ζευγάρι θα πρέπει να ζητήσει βοήθεια εάν δεν καταφέρει να συλλάβει μετά από 12 μήνες συχνών ελεύθερων επαφών. Επίσης ενθαρρύνουν τα ζευγάρια που επιθυμούν να ξεκινήσουν οικογένεια να μην καθυστερούν ακόμα κι αν είναι 30 και θεωρούν ότι έχουν κάποιο χρονικό περιθώριο, ακριβώς επειδή μπορεί να χρειαστεί αρκετός χρόνος μέχρι να επιτευχθεί η σύλληψη, ενώ παράλληλα η αποβολή είναι αρκετά συχνό φαινόμενο στις γυναίκες που μένουν έγκυες για πρώτη φορά.
Επίσης οι ειδικοί καθησυχάζουν τις γυναίκες που μπορεί να μην έχουν τακτικό κύκλο. Η απώλεια μιας περιόδου δε σημαίνει απαραίτητα ότι η γυναίκα είναι υπογόνιμη, ούτε προκαλεί υπογονιμότητα. Συνήθως οφείλεται σε παράγοντες όπως είναι η απότομη πρόσληψη βάρους, το πολύ χαμηλό σωματικό βάρος, μια νέα φαρμακευτική αγωγή, ακόμα και το στρες. Εάν ωστόσο μια γυναίκα χάνει συχνά περιόδους ή έχει άλλου τύπου διαταραχές στον κύκλο της για παραπάνω από 3 μήνες, τότε καλό είναι να επισκεφτεί ειδικό γιατί ενδεχομένως να υπάρχει ένα κάποιο υποκείμενο νόσημα που επηρεάζει τη γονιμότητα όπως είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
Όσο για την επώδυνη έμμηνο ρύση οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είναι εξολοκλήρου φυσιολογική ιδιαίτερα στις νέες γυναίκες. Εάν όμως οι κράμπες τις εμποδίζουν από το να είναι λειτουργικές στην καθημερινότητα τους και δεν μπορούν να τις αντιμετωπίσουν με κοινά αναλγητικά, τότε είναι καλό να επισκεφτούν τον γυναικολόγο τους και να μην εμπιστεύονται στις εφαρμογές στο κινητό, οι οποίες ενώ είναι καλές για να καταγράφεται ο κύκλος, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τις οδηγίες και τις συμβουλές του ειδικού.
Μεγάλη σημασία έχει, ιδιαίτερα για τους εικοσάχρονους, να κάνουν τις σωστές επιλογές αναφορικά με τον τρόπο ζωής. Πολύ σημαντικοί παράγοντες για τη γονιμότητα είναι η διατροφή και το κάπνισμα. Ειδικά για το κάπνισμα το εθνικό σύστημα υγείας της Βρετάνιας προειδοποιεί ότι μειώνει τη γονιμότητα της γυναίκας επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα των ωαρίων.
Οι ειδικοί συστήνουν έντονα τον έλεγχο της κατανάλωσης καφεΐνης στις γυναίκες καθώς αυξάνει το στρες που δέχονται τα επινεφρίδια και ευνοεί τις απότομες μεταβολές του σακχάρου στο αίμα, γεγονός που επηρεάζει τα επίπεδα της ενέργειας, της διάθεσης και της ευερεθιστότητας. Δεν είναι ακόμα γνωστό εάν η καφεΐνη επηρεάζει άμεσα τη πιθανότητα σύλληψης, αλλά προτείνεται στα άτομα που θέλουν να γίνουν γονείς να περιορίσουν όλα τα προϊόντα που έχουν καφεΐνη τις καθημερινές και να τα καταναλώνουν τα σαββατοκύριακα. Εάν μάλιστα κάποια στιγμή χρειάζονται μια δόση καφεΐνης είναι καλύτερο να την πάρουν από το τσάι.
Για την προστασία της αναπαραγωγική υγείας, εξίσου απαραίτητος είναι ο έλεγχος της κατανάλωσης αλκοόλ. Ιδιαίτερα στις γυναίκες η κατανάλωση του έχει συνδεθεί με διαταραχές του κύκλου. Οι ειδικοί ωστόσο αναγνωρίζουν ότι είναι ουτοπικό να ζητά κανείς από ένα νέο άτομο να διακόψει τελείως την κατανάλωση αλκοόλ και γι’ αυτό προτείνουν την κατανάλωση του σύμφωνα με τα κατώτερα όρια που προτείνονται για την ηλικία και το φύλο του.
Έχει βρεθεί επίσης ότι η γονιμότητα τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών ωφελείται από τη διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους και την τακτική φυσική άσκηση. Συστήνεται η καθημερινή φυσική δραστηριότητα διάρκειας 30-60 λεπτών, η οποία διασφαλίζει την καλή κυκλοφορία του αίματος άρα και των ενδορφινών, αλλά και των θρεπτικών ουσιών που φτάνουν στις ωοθήκες. Επίσης η τακτική άσκηση ρυθμίζει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα το οποίο επηρεάζει θετικά τη γονιμότητα.
Επίσης τονίζεται ότι οι μεγάλες αλλαγές βαρούν μπορεί επίσης να επηρεάσουν τη γονιμότητα, ενώ παράλληλα το να είναι κάνεις λιποβαρής είναι χειρότερο από το να είναι ελαφρώς υπέρβαρος.
Υπάρχουν επίσης ιατρικά προβλήματα που μπορεί να επηρεάσουν την πιθανότητα της σύλληψης. Στις γυναίκες τα πιο συχνά προβλήματα που σχετίζονται με τη γονιμότητα είναι η ενδομητρίωση και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Η ενδομητρίωση είναι μια χρόνια πάθηση που προκαλεί φλεγμονή, σχηματισμό ουλώδη ιστού και κύστες στις ωοθήκες. Δεν προκαλεί πάντα υπογονιμότητα αλλά συνήθως σχετίζεται με αναπαραγωγικά προβλήματα. Ακόμα όμως και με σοβαρή ενδομητρίωση η φυσιολογική σύλληψη είναι δυνατή.
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι ένα ενδοκρινικό πρόβλημα που μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία των ωοθηκών, οι οποίες φέρουν μεγάλο αριθμό θυλακίων. Εάν μια γυναίκα έχει ανώμαλες περιόδους και είναι υπέρβαρη είναι πολύ πιθανό να επηρεάζεται η ωορρηξία της και να μειώνονται οι πιθανότητες να συλλάβει φυσιολογικά. Η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα να αποφευχθούν οι παρεμβατικές μέθοδοι υποβοηθουμένης αναπαραγωγής.
Υπάρχουν επίσης κι άλλα λιγότερο συχνά προβλήματα που μπορεί να επηρεάσουν τη γονιμότητα όπως είναι τα προβλήματα με το θυροειδή και η πρόωρη εμμηνόπαυση. Εάν μια γυναίκα ανησυχεί ανεξάρτητα από την ηλικία της θα πρέπει να επισκεφτεί τον ειδικό.
Συχνά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια γυναίκα αναφορικά με τη γονιμότητα της τα είχε αντιμετωπίσει και η μητέρα της πριν από αυτή. Οι νέες γυναίκες λοιπόν καλό θα είναι να ενημερωθούν εάν οι μητέρες τους είχαν δυσκολία στο να συλλάβου, καθώς κι εάν είχαν αποβολές ή πρόωρη εμμηνόπαυση έτσι ώστε να προετοιμαστούν κατάλληλα. Επίσης προβλήματα όπως το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών εμφανίζονται συχνά στα μέλη της ιδίας οικογένειας.
Για τις νέες γυναίκες ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ερώτημα αναφορικά με την επίδραση του αντισυλληπτικού χαπιού στη γονιμότητα. Οι περισσότερες γυναίκες επιστρέφουν κανονικά στον κύκλο τους μετά τη διακοπή του χαπιού, αλλά υπάρχουν κι άλλες που χρειάζονται περισσότερο χρόνο μέχρι να εξομαλυνθεί ο κύκλος τους. Οι περισσότερες γυναίκες όμως αργά ή γρήγορα έχουν και πάλι τακτική ωορρηξία.
Οι ειδικοί τονίζουν την ανάγκη της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης των νέων σε θέματα γονιμότητας, κυρίως έτσι ώστε να αποφευχθεί η πεποίθηση του ότι μπορούν να περιμένουν μέχρι τα 35 και τα 40 για να κάνουν ένα παιδί και να επαφίονται στις μεθόδους υποβοηθουμένης αναπαραγωγής. Όλα τα άτομα θα πρέπει ακόμα κι από τη δεκαετία των 20 να φροντίζουν τη αναπαραγωγική τους υγεία, ενώ οι ειδικοί συμβουλεύουν τα ζευγάρια που επιθυμούν οικογένεια να μην καθυστερούν. Από την άλλη ενθαρρύνουν και τα μεγαλύτερα σε ηλικία ζευγάρια που θέλουν να τεκνοποιήσουν, επισημαίνοντας ότι δεν υπάρχει-πέρα από κάποιες εξαιρέσεις όπως για παράδειγμα όταν έχει μεσολαβήσει κάποιο χειρουργείο στα αναπαραγωγικά όργανα- ένα σημείο στο οποίο ένα άτομο σταματά να είναι γόνιμο. Η γονιμότητα φθίνει σταδιακά, σε άλλα άτομα πιο γρήγορα και σε άλλα άτομα πιο αργά , αλλά σε κάθε περίπτωση όταν το άτομο παρακολουθεί την κατάσταση της αναπαραγωγικής του υγείας, δίνει κάποια περιθώρια παρέμβασης.
Το άρθρο επιμελήθηκε ο Κ. Κωνσταντινίδης, Χειρουργός, Ουρολόγος-Ανδρολόγος, Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr
