Ο HIV δεν μεταδίδεται μέσω του αέρα ή μέσω της σωματικής επαφής με φορέα του ιού. Μεταδίδεται μόνο μέσω των σωματικών υγρών. Σε αυτά περιλαμβάνονται το αίμα, το σπέρμα, τα προσπερματικά υγρά, τα υγρά του πρωκτού, τα κολπικά υγρά και το μητρικό γάλα.
Το αίμα συνήθως περιέχει υψηλότερο φορτίο του ιού σε σχέση με τα άλλα σωματικά υγρά, η έκθεση όμως σε αυτό από μονή της δεν αρκεί για τη μετάδοση του ιού. Για παράδειγμα, εάν ένα άτομο αγγίξει το μολυσμένο αίμα, δεν θα προσβληθεί από τον ιό, εάν δεν έχει ανοιχτό τραύμα στο σημείο επαφής. Το ίδιο ισχύει και για τα άλλα σωματικά υγρά. Η έκθεση από μόνη της σε μολυσμένο υγρό δεν αρκεί για τη μετάδοση. Η πιο επικίνδυνη έκθεση, ωστόσο, είναι η έκθεση στο μολυσμένο αίμα. Το μολυσμένο αίμα που εισέρχεται κατευθείαν στην κυκλοφορία του αίματος του άλλου ατόμου, όπως μπορεί να συμβεί με το τρύπημα βελόνας, την κοινή χρήση σύριγγας ή τη μετάγγιση αίματος, είναι πολύ πιο πιθανό να μεταδώσει τον ιό από το αίμα που προέρχεται από μια ανοιχτή πληγή. Ο πιο συχνός τρόπος μετάδοσης του HIV είναι η σεξουαλική επαφή χωρίς προστασία. Ο ιός δεν μεταδίδεται μέσω του φιλιού, των καθισμάτων της τουαλέτας, του νερού της πισίνας, του νερού των σιντριβανιών, των δακρύων, της φυσικής επαφής και των κατοικίδιων.
Όλοι είναι πιθανό να προσβληθούν από τον ιό, αλλά υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο. Αυτοί περιλαμβάνουν:
• την ενδοφλέβια χρήση φαρμάκων και ουσιών, ιδιαίτερα όταν γίνεται κοινή χρήση συρίγγων
• τη μετάγγιση αίματος
• το τατουάζ που γίνεται με χρησιμοποιημένη βελόνα
• τη σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλάξεις – ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα άτομα που δέχονται πρωκτικό σεξ
• το ιστορικό σεξουαλικών μεταδιδόμενων λοιμώξεων
• τη συχνή έκθεση σε μολυσμένα υγρά, όπως συμβαίνει με τους εργαζομένους στα επείγοντα των νοσοκομείων
• τη χρήση αλκοόλ και ουσιών στον βαθμό που επηρεάζει την κρίση του ατόμου
• την έκθεση στον ιό κατά τη διάρκεια της κύησης, του τοκετού και του θηλασμού. Χωρίς τη λήψη θεραπείας η πιθανότητα μετάδοσης του ιού από τη μητέρα στο παιδί είναι 15%-45%. Εάν ληφθεί θεραπεία, η πιθανότητα μειώνεται στο 5%.
Μια μελέτη του 2014 εξέτασε τα δεδομένα σχετικά με τη μετάδοση του HIV σε 10.000 περιστατικά έκθεσης σε μολυσμένα σωματικά υγρά. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, για κάθε 10.000 εκθέσεις στον ιό ο αριθμός των ατόμων που προβλήθηκαν ήταν 9.250 μέσω μετάγγισης αίματος, 63 μέσω μολυσμένης σύριγγας, 23 μέσω μολυσμένης βελόνας κατά τη διάρκεια μιας αιμοληψίας ή ενός εμβολίου, 138 κατά το παθητικό πρωκτικό σεξ χωρίς προφυλάξεις, 11 κατά το ενεργητικό πρωκτικό σεξ και τέλος 8 γυναίκες και 4 άνδρες κατά τη διάρκεια του κολπικού σεξ.
Σήμερα η προμήθεια του αίματος είναι ασφαλής, αλλά η κοινή χρήση σύριγγας εξακολουθεί να είναι σημαντική αίτια μετάδοσης του HIV.
Στην ιστοσελίδα των κέντρων ελέγχου και πρόληψης νοσημάτων έχουν ένα εργαλείο αξιολόγησης του κίνδυνου προσβολής από τον ιό, το οποίο βασίζεται στα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο κίνδυνος μετάδοσης μέσω του στοματικού σεξ και του δαγκώματος είναι υπαρκτός, αλλά πολύ μικρός και στατιστικά μη σημαντικός. Στην περίπτωση του μητρικού θηλασμού, καθώς το μητρικό γάλα είναι πολύ σημαντικό για το μωρό, οι ιατροί συνεχίζουν να ζυγίζουν τα οφέλη με τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού μέσω του μητρικού γάλακτος.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει την αποφυγή του θηλασμού όταν το παιδί δεν έχει προσβληθεί από τον ιό κατά την κύηση ή τον τοκετό και η μητέρα δεν λαμβάνει αντιρετροϊκή αγωγή. Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση για τον θηλασμό θα πρέπει να ληφθεί σε συνεννόηση με τον ιατρό.
Κάποιες ομάδες ατόμων είναι πιο πιθανό να προσβληθούν από τον HIV. Η αύξηση του κινδύνου οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων που σχετίζονται με το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, τον τρόπο ζωής και τη γενική υγεία. Αυξημένο κίνδυνο έχουν:
• Οι άνδρες που κάνουν σεξ με άλλους άνδρες. Συχνά ο στιγματισμός που συνοδεύει τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό τούς εμποδίζει να επισκεφτούν τις αρμόδιες υπηρεσίες υγείας καθώς και να συζητήσουν σχετικά με το ασφαλές σεξ.
• Οι χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών. Η χρήση κοινής σύριγγας αυξάνει ακόμα περισσότερο τον κίνδυνο. Περίπου το 13% των χρηστών είναι οροθετικοί.
• Οι εργαζόμενοι του σεξ. Ο στιγματισμός και οι μη ασφαλείς σεξουαλικές πρακτικές καθιστούν τα άτομα αυτά ευάλωτα. Ο κίνδυνος να προσβληθούν από τον ιό είναι 12 φορές υψηλότερος από αυτόν του γενικού πληθυσμού.
• Οι φυλακισμένοι έχουν αυξημένες πιθανότητες να υιοθετήσουν επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως είναι το μη ασφαλές σεξ ή η κοινή χρήση σύριγγας.
• Τα παιδιά. Ο τοκετός και ο θηλασμός είναι οι πιο συχνοί τρόποι μετάδοσης του ιού στα παιδιά.
• Έφηβοι και νέοι. Οι νέοι είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως είναι το μη ασφαλές σεξ ή η χρήση ουσιών.
• Οι γυναίκες. Ως δέκτες του κολπικού σεξ, έχουν αυξημένη πιθανότητα προσβολής από τον ιό σε σχέση με τους άνδρες. Αυτό, σε συνδυασμό με τον αυξημένο κίνδυνο να δεχτούν σεξουαλική βία και την αδυναμία τους πολλές φορές να διαπραγματευτούν το ασφαλές σεξ, τις καθιστά ευάλωτες.
• Τα διαφυλικά άτομα. Συχνά είναι αποδεκτές βίας και στιγματισμού, γεγονός που μειώνει τη δυνατότητα να διαπραγματευθούν την ασφαλή σεξουαλική συμπεριφορά.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω, στις στρατηγικές μείωσης του κινδύνου προσβολής από τον HIV περιλαμβάνονται:
• Οι χρήστες ουσιών να μη μοιράζονται τις σύριγγές τους με άλλα άτομα, οι σύριγγες είναι μιας χρήσεως.
• Να γίνονται συχνοί έλεγχοι ιδιαίτερα από τα άτομα που έχουν πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους.
• Η αποφυγή του θηλασμού όταν μια γυναίκα έχει HIV, εκτός εάν ο ιατρός της, αφού ζυγίσει οφέλη και κινδύνους, έχει άλλη άποψη.
• Η χρήση γαντιών και αποστειρωμένου εξοπλισμού από τους επαγγελματίες υγείας.
• Το ασφαλές σεξ με τη συνεπή χρήση προφυλακτικού.
Τα άτομα που έχουν ήδη προσβληθεί από τον HIV μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού και ταυτόχρονα να αυξήσουν το προσδόκιμο ζωής τους λαμβάνοντας αντιρετροϊκή αγωγή. Σε μια μελέτη του 2016, όπου συμμετείχαν ζευγάρια στα οποία ο ένας σύντροφος ήταν οροθετικός, βρέθηκε ότι ακόμα κι αν είχαν ελεύθερες σεξουαλικές επαφές, τα ποσοστά μετάδοσης του ιού ήταν μηδενικά, όταν ο οροθετικός σύντροφος λάμβανε αντιρετροϊκή αγωγή. Οι ειδικοί, όμως, τονίζουν ότι η αγωγή μειώνει σημαντικά, αλλά ωστόσο δεν εξαλείφει τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού.
