Το Viagra της Pfizer κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1998 και από τότε 62 εκατομμύρια άνδρες το έχουν αγοράσει. Tα κέρδη της εταιρείας είναι τεράστια αν και αναμένεται να μειωθούν μετά το 2020 όταν λήξει η πατέντα του φαρμάκου.
Μπορεί λοιπόν σήμερα το Viagra να είναι ένα από τα πιο δημοφιλή φάρμακα, όμως οι ερευνητές που το ανακάλυψαν στην πραγματικότητα δε στόχευαν σε αυτό. Η σιλδεναφίλη, η δραστική ουσία του Viagra αρχικά αναπτύχθηκε για τη θεραπεία καρδιαγγειακών προβλημάτων εξαιτίας της αγγειοδιαστολής που προκαλούσε μέσω της αναστολής μια συγκεκριμένης πρωτεΐνης, της φωσφοδιεστεράσης τύπου 5. Η κλινική μελέτη σε ζώα έδειξε καλά αποτελέσματα χωρίς παρενέργειες και οι δοκιμές συνεχίστηκαν σε ανθρώπους στις αρχές του ’90.
Όλα έμοιαζαν να πηγαίνουν καλά κατά τη διάρκεια των δοκιμών μόνο που οι άνδρες όταν οι νοσηλεύτριες πήγαιναν να τους ελέγξουν γύριζαν για να ξαπλώσουν πάνω στη κοιλιά τους. Μια πολύ παρατηρητική νοσηλεύτρια ήταν αυτή που αντιλήφθηκε ότι οι άνδρες ντρέπονταν γιατί είχαν στύση και ανέφερε την απρόσμενη αυτή παρενέργεια. Φαίνεται λοιπόν ότι τα αιμοφόρα αγγεία που διαστέλλονταν δεν ήταν της καρδίας αλλά του πέους. Η σιλδεναφίλη λοιπόν ήταν αποτελεσματική αλλά σε άλλο όργανο από αυτό για το οποίο προοριζόταν.
Δέκα χρόνια μετά την έγκριση του Viagra για την αντιμετώπιση της ΣΔ το 1998, οι ερευνητές ξεκίνησαν μια νέα σειρά δοκιμών για να εξετάσουν μήπως το φάρμακο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την αντιμετώπιση καρδιακών παθήσεων όπως αρχικά ήταν σχεδιασμένο. Το 2005 λοιπόν εγκρίθηκε η χορήγηση του για την αντιμετώπιση της πνευμονικής αρτηριακής υπέρτασης, μιας κατάστασης που περιορίζει τη ροή του αίματος στους πνεύμονες κι επηρεάζει τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες. Η σιλδεναφίλη λοιπόν κυκλοφορεί πλέον και με την εμπορική ονομασία Revatio, για την αντιμετώπιση της πνευμονικής αρτηριακής υπέρτασης.
Ένα φάρμακο λοιπόν μπορεί να έχει ωφέλιμη δράση σε διαφορετικά όργανα και να χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση τελείως διαφορετικών καταστάσεων. Αυτό δεν είναι παράλογο καθώς οι επιστήμονες μπορεί να γνωρίζουν τη λειτουργία των οργάνων του σώματος ξεχωριστά, αλλά αναφορικά με το πως το σώμα λειτουργεί ολόκληρο σαν ένα σύστημα υπάρχουν πολλά ερωτήματα. Κάποιες φορές λοιπόν μπορεί να γνωρίζουν ότι ένα φάρμακο είναι αποτελεσματικό αλλά να μην κατανοούν τον ακριβή μηχανισμό, το οποίο σημαίνει ότι με το πέρασμα του χρόνου τη διαρκή μελέτη και την επιστημονική παρατήρηση θα αναδεικνύονται νέες χρήσεις παλαιών φαρμάκων. Εκτός από το Viagra άλλα παραδείγματα είναι ένα φάρμακο για την αρθρίτιδα, το Ilaris, το οποίο πλέον χρησιμοποιείται και για τα καρδιακά νοσήματα μετά την κατανόηση του ρολού της φλεγμονής σε αυτά, το Lumigen η αρχική ένδειξη του οποίου ήταν η αντιμετώπιση της υψηλής οφθαλμικής πίεσης, το οποίο πλέον με το όνομα Latisse χορηγείται και για την αύξηση των βλεφαρίδων και τέλος η φιναστερίδη, η οποία με την εμπορική ονομασία Proscar χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την υπερπλασία του προστάτη και στη συνέχεια με το όνομα Propecia είχε ως ένδειξη την αλωπεκία.
Σε όλες τις περιπτώσεις η νέα χρήση βρέθηκε μετά την κυκλοφορία του φαρμάκου. Όταν το φάρμακο δοκιμάζεται για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα σε μεγάλους πληθυσμούς υπάρχει η πιθανότητα να προκύψουν νέες παρενέργειες. Δεν είναι όμως όλες οι παρενέργειές κακές, αν και συχνά μόνο αυτές αναφέρονται. Είναι ωστόσο πολύ σημαντικό να αναφέρονται όλες, καθώς μπορεί να προκύψει μια νέα ένδειξη που μπορεί να βελτιώσει σημαντικά ή ακόμα και να σώσει τις ζωές άλλων ατόμων. Επίσης οι ερευνητές δεν πρέπει να σταματούν τη μελέτη των αποτελεσματικών φαρμάκων γιατί όσο περισσότερα δεδομένα έχουν τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να ανακύψουν νέες χρήσεις. Κάποιες φορές βέβαια μεγάλη σημασία έχει η συγκυρία άλλα και η παρατηρητικότητα του επιστήμονα. Άλλωστε εάν εκείνη η παρατηρητική νοσηλεύτρια δεν είχε αναφέρει την αντίδραση των ασθενών της στη σιλδεναφίλη δε θα είχαμε το Viagra.
Το άρθρο επιμελήθηκε ο Κ.Κωνσταντινίδης, Χειρουργός, Ουρολόγος-Ανδρολόγος, Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr
