Η επιστήμη της επιγενετικής είναι η μελέτη του τρόπου με τον οποίο παράγοντες εξωτερικοί του γενετικού υλικού (DNA) επηρεάζουν τις αλλαγές στην γονιδιακή έκφραση. Οι αλλαγές αυτές μάλιστα είναι κληρονομήσιμες. Πιο συγκεκριμένα έχει βρεθεί ότι το DNA μπορεί να τροποποιηθεί μέσω περιβαλλοντικών παραγόντων όπως είναι για παράδειγμα η ύπαρξη μαγνητικών πεδίων και η διατροφή άλλα και μέσω της ανθρώπινης συμπεριφοράς, των συνήθειων, ακόμα και των θετικών ή αρνητικών νοητικών καταστάσεων. Η γνώση αυτή μπορεί να έχει πολλές εφαρμογές σε διαφόρους τομείς της ιατρικής ένας εκ των οποίων είναι και ο τομέας της αναπαραγωγική υγεία.
Πέρα από τους γνωστούς γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που σχετίζονται με την ανδρική υπογονιμότητα, τα τελευταία χρόνια η έρευνα έχει ρίξει φως σε αρκετούς επιγενετικούς μηχανισμούς και τη σχέση τους με την ανδρική αναπαραγωγική υγεία.
Το γεννητικό σύστημα του άρρενος υφίσταται εκτεταμένη επιγενετική αναδιαμόρφωση καθ’ όλη τη διάρκεια από την εμβρυική μέχρι και την ενήλικη ζωή και για αυτό είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο σε περιβαλλοντικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη γονιμότητα.
Κατά τη διάρκεια της εμβρυικής ζωής τα αρχέγονα γεννητικά κύτταρα υποβάλλονται σε απομεθυλιώση του DNA τους, μια διαδικασία που έχει σαν αποτέλεσμα να χαθούν όλα τα επιγενετικά τους χαρακτηριστικά έτσι ώστε να τα ανακτήσουν στη συνέχεια ανάλογα με το φύλο του εμβρύου κατά τη διάρκεια της διαφοροποίησης των γονάδων.
Ο εκτεταμένος προγραμματισμός του επιγονιδιώματος λαμβάνει χώρα σε διάφορες φάσεις της σπερματογένεσης, όπως είναι η μίτωση, η μείωση και η σπερμιογένεση, οδηγώντας σε σπερματοζωάρια που περιέχουν συμπιεσμένες ως βασικές νουκλεοπρωτεΐνες τις προταμίνες. Σύντομα μετά τη γονιμοποίηση η χρωματίνη του σπερματοζωαρίου αποσυμπιέζεται, οι προταμίνες αντικαθίστανται από ιστόνες και ο αρσενικός προπυρήνας υφίσταται ενεργή απομεθυλιώση. Ένα τέτοιο επιγενετικό φαινόμενο συμβαίνει στην αρχή της εμβρυογένεσης και το αφύσικο μοτίβο μεθυλίωσης σχετίζεται με διαταραχές στον αριθμό, στην κινητικότητα και την μορφολογία των σπερματοζωαρίων.
Η διεθνής ερευνητική προσπάθεια χαρτογράφησης του επιγονιδιώματος έχει λοιπόν αποκαλύψει πολύτιμα στοιχεία για τη σπερματογένεση και έχει βοηθήσει στην κατανόηση των αιτιών που οδηγούν σε ανδρική υπογονιμότητα. Ανοίγεται λοιπόν όλο και περισσότερο ο δρόμος για την αποτελεσματικότερη υποστήριξη της αναπαραγωγικής υγείας του άνδρα.
Το άρθρο επιμελήθηκε ο Κ. Κωνσταντινίδης, Χειρουργός, Ουρολόγος-Ανδρολόγος, Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr
