Η Πάπισσα Ιωάννα, μια νέα όπερα πάνω στο «βλάσφημον» μυθιστόρημα του Εμμανουήλ Ροΐδη, θα παρουσιαστεί για τρεις παραστάσεις, στις 8, 15 και 22 Μαρτίου 2020, στην Εθνική Λυρική Σκηνή, σε μουσική διεύθυνση Στάθη Σούλη και σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά.

Μια νέα όπερα, η Πάπισσα Ιωάννα, παραγγελία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στον συνθέτη Γιώργο Βασιλαντωνάκη για τον εορτασμό των 80 χρόνων του οργανισμού, έρχεται 154 χρόνια μετά την κυκλοφορία του «αντιχριστιανικού και κακοήθους» μυθιστορήματος του Εμμανουήλ Ροΐδη. Το ποιητικό κείμενο που υπογράφει ο συγγραφέας Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Ροΐδη, το οποίο μιλάει για μια γυναίκα που έφθασε να πάρει τον θρόνο του Πάπα κρύβοντας τη γυναικεία της φύση.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Η νέα φιλόδοξη παραγωγή θα παρουσιαστεί για τρεις μοναδικές παραστάσεις, στις 8, 15 και 22 Μαρτίου 2020, στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, σε μουσική διεύθυνση Στάθη Σούλη και σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά. Η ανάθεση για τη νέα όπερα υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Με την Πάπισσα Ιωάννα, η Εθνική Λυρική Σκηνή κάνει ένα ακόμα σημαντικό βήμα στην πολιτική αναθέσεων του Καλλιτεχνικού Διευθυντή Γιώργου Κουμεντάκη, πάνω σε σπουδαία έργα της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, η οποία έχει στόχο αφενός να δώσει ώθηση στη δημιουργικότητα των Ελλήνων συνθετών και αφετέρου να δημιουργήσει ένα νέο οπερατικό ρεπερτόριο με σημαντικά ελληνικά έργα. Μετά τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσαν όπερες όπως, μεταξύ άλλων, το Ζ του Μηνά Μπορμπουδάκη, η Κερένια Κούκλα του Τάσου Ρωσόπουλου, τα Οράματα και Θάματα του Δημήτρη Μαραγκόπουλου στην Εναλλακτική Σκηνή, αλλά και η οπερέτα Μήδεια του Νίκου Κυπουργού, η Πάπισσα Ιωάννα έρχεται πάνω στη συμπλήρωση των 80 ετών της ΕΛΣ για να γιορτάσει και να αναδείξει με τον πιο ουσιαστικό τρόπο τη σύγχρονη ελληνική δημιουργία.

Το συγκλονιστικό έργο του Ροΐδη, το οποίο κατακρίθηκε σφόδρα στην εποχή του λόγω της δριμείας κριτικής που ασκούσε στους εκπροσώπους και τις πρακτικές της εκκλησίας, επελέγη όχι μόνο λόγω της εντελώς ιδιαίτερης θέσης του στη νεοελληνική λογοτεχνία, αλλά και για την εντυπωσιακά οπερατική δομή του. Έχει ως κέντρο του έναν χαρακτήρα η διαδρομή του οποίου ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια και μπορεί να αποτελέσει το ιδανικό υλικό για μια εμβληματική οπερατική ηρωίδα. «Ωραία ως άνθος του λειμώνος, σοφή ως βίβλος του Ινκμάρου, πανούργος ως αλώπηξ». Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Ροΐδης την πρωταγωνίστρια ηρωίδα του, της οποίας τον βίο παρακολουθεί από τη στιγμή της γέννησής της έως τον ατιμωτικό θάνατό της.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Παράλληλα, οι άγριες σκηνές πλήθους, οι έντονα φορτισμένες συναισθηματικά καταστάσεις, αλλά και το φιλοσοφικό και ιστορικό υλικό προσφέρουν μια ιδανική αφετηρία για ένα πολύ ενδιαφέρον λιμπρέτο.

Ο Γιώργος Βασιλαντωνάκης συνέθεσε την Πάπισσα Ιωάννα μέσα σε διάστημα περίπου δύο ετών. Το έργο αποτελείται από δύο πράξεις και χωρίζεται σε δεκαπέντε σκηνές. Ο βραβευμένος συνθέτης σημειώνει: «Ένα από τα πλέον σημαντικά και αμφιλεγόμενα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας βρίσκει, μέσω της χαρισματικής μεταγραφής του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, τη θέση του στο σύγχρονο ελληνικό λυρικό ρεπερτόριο. Σκοπός μου ήταν να σκιαγραφήσω ένα ατίθασο και ασυμβίβαστο πνεύμα, μια φιγούρα τραγική και ρομαντική συνάμα, που συνεχώς μεταλλάσσεται, φθείρεται και επαναπροσδιορίζεται ενάντια σε όλα, μέχρι τελικής πτώσεως».

Και συνεχίζει: «Η ηρωίδα ελίσσεται σε δύο μουσικά σύμπαντα. Το πρώτο αφουγκράζεται το ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο του έργου, λειτουργώντας “περιγραφικά”. Το δεύτερο επεμβαίνει με τρόπο ψυχολογικό, συναισθηματικό, πνευματικό αλλά και υπόγειο, αφαιρετικό και υπερβατικό, αντηχώντας ενίοτε και τη φωνή του Ροΐδη. Οι δύο αυτοί μουσικοί κόσμοι άλλοτε λειτουργούν αυτόνομα, άλλοτε συνυπάρχουν ή συγκρούονται. Η συνθετική προσέγγιση είναι σύγχρονη, ελεύθερη και ανοιχτή σε μουσικά στοιχεία, τεχνικές και διαδικασίες που δεν περιορίζονται χρονικά ή τεχνοτροπικά. Ξεκινάει από ήχους που λειτουργούν αφηγηματικά και στη συνέχεια αποκτούν μουσικά δομική υπόσταση ως πηγές αρμονικού και ηχοχρωματικού υλικού, χτίζοντας μια παράλληλη μουσική αφήγηση που υπηρετεί και εξελίσσεται μαζί με τον εσωτερικό κόσμο των χαρακτήρων και τη δραματική δομή».

Η Εθνική Λυρική Σκηνή ανέθεσε τη σκηνοθεσία της νέας όπερας σε έναν από τους πιο σημαντικούς θεατρικούς σκηνοθέτες της νέας γενιάς, τον Δημήτρη Καραντζά. Ο σκηνοθέτης σημειώνει: «Η παράσταση επιχειρεί να παρακολουθήσει την υπαρξιακή περιπλάνηση της Ιωάννας από τα χρόνια της αθωότητας έως την ενθρόνισή της. Παρακολουθούμε όλες τις μεταμορφώσεις ενός όντος που έχει μια βαριά μοίρα να εκπληρώσει. Η Ιωάννα κορίτσι, η Ιωάννα γυναίκα, η Ιωάννα χωρίς φύλο, η Ιωάννα πάπας, η Ιωάννα ενώπιον του πλήθους που θα τη λιντσάρει. Ένας δυστοπικός λαβύρινθος στον οποίο η Ιωάννα, ενώπιον παρατηρητών που την υποκινούν, θα περάσει από την αθωότητα στην απληστία, από την άγνοια στη γνώση, στη συντριβή και πάλι στην απελευθέρωση. Το “βλάσφημο” και “ανίερο” κείμενο του Ροΐδη γίνεται ένα πυκνό και πλήρες λιμπρέτο από τον Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη και θίγει ζητήματα ταυτότητας, ύπαρξης και εξουσίας. Η σύνθεση του Γιώργου Βασιλαντωνάκη φωτίζει μύχιες πτυχές του κειμένου και αναδεικνύει τη σατιρική και κριτική στάση του κειμένου απέναντι στη θρησκεία και σε άλλους μηχανισμούς καταστολής της ανθρώπινης υπόστασης».

Σύνοψη του έργου

Α΄ Πράξη

«Ωραία ως άνθος του λειμώνος, σοφή ως βίβλος του Ινκμάρου, πανούργος ως αλώπηξ». Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Ροΐδης την πρωταγωνίστρια ηρωίδα του, της οποίας τον βίο παρακολουθούμε από τη στιγμή της γέννησής της έως τον ατιμωτικό θάνατό της.

Καρπός μιας άνομης ένωσης, η Ιωάννα έρχεται στον κόσμο το 818 στη μεσαιωνική Γερμανία, προικισμένη με σπάνια χαρίσματα· εντυπωσιακότερο όλων η σχεδόν υπερφυσική ικανότητά της να αποθηκεύει γνώσεις και να τις απομνημονεύει για πάντα. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε ο πατέρας της την εκμεταλλεύεται ως παιδί θαύμα, περιφέροντάς την για αξιοθέατο από χωρίου εις χωρίον. Το χρυσό παιδί μεγαλώνει και γίνεται γυναίκα θελκτική. Σε ένα αποκαλυπτικό όραμα η Αγία Λιόββα θα την προτρέψει να ακολουθήσει τον μοναχισμό υποσχόμενη πως ο δρόμος αυτός θα της προσφέρει ευδαιμονία και ασύγκριτες ηδονές. Και πράγματι ο πρώτος εραστής δεν θα αργήσει να φανεί. Πρόκειται για τον Φρουμέντιο, έναν όμορφο Βενεδικτίνο που θα την πείσει όχι μόνο να κλεφτούν μαζί, αλλά επιπλέον να μεταμφιεστεί σε άντρα, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να μοιράζονται το ίδιο κελί. Οι εραστές θα καταφέρουν να εξαπατήσουν τους πάντες για μεγάλο διάστημα, αλλά (ως συνήθως) κάποια στιγμή το μυστικό αποκαλύπτεται. Κυνηγημένοι από τη μονή της Φούλδας θα βρουν καταφύγιο στην Ελλάδα, χώρα καταγωγής του πατέρα της Ιωάννας.

Β΄ Πράξη

Διατηρώντας την ανδρική μεταμφίεση ο «πατήρ Ιωάννης» θα προσελκύσει το ενδιαφέρον πλήθος ορθοδόξων ιερέων που σχηματίζουν ουρές έξω από το κελί του θαμπωμένοι όχι μόνο από την ευφυΐα και τις αστείρευτες γνώσεις του αλλά, όπως φοβάται ο πικραμένος Φρουμέντιος, και από τα υπόλοιπα θέλγητρά του. Με την αυτοπεποίθησή της ενισχυμένη στο έπακρο, η Ιωάννα αποφασίζει να εγκαταλείψει Αθήνα και αγαπημένο. Ο τόπος πια δεν τη χωρά, θα αναζητήσει το μέλλον της στην υπεραγία Ρώμη. Η φήμη της εξαπλώνεται γρήγορα και εκεί. Δεν θα περάσει καιρός προτού ο ίδιος ο πάπας Λέων Δ΄ την καλέσει κοντά του. Το πνεύμα της θα τον ζαλίσει, θα τον μαγέψει. Όμως και πολλοί άλλοι θα πέσουν θύμα της γοητείας του τετραπέρατου νεαρού ιεροδιδασκάλου που, αν και νιόφερτος, έχει κιόλας θέσει τον υψηλότερο στόχο: την ίδια αυτή Αγία Έδρα. Ο αιφνίδιος θάνατος του πάπα Λέοντα θα πυροδοτήσει γοργές εξελίξεις. Το πλήθος των υποστηρικτών του Ιωάννη ολοένα αυξάνεται, ένα ολόκληρο δίκτυο ανθρώπων απειλεί, τάζει και δωροδοκεί για λογαριασμό του.

Ο δρόμος προς την κορυφή στρώνεται με τρόπο μεθοδικό. Η Ιωάννα εκλέγεται πανηγυρικά. Στέφεται νέος ποντίφικας Ρώμης. Η ανθρώπινη καρδιά δεν βρίσκει ποτέ ικανοποίηση όμως. Στον παπικό της κοιτώνα η πάπισσα θυμάται και νοσταλγεί τον Φρουμέντιο ή μάλλον τα χάδια του. Ευτυχώς που υπάρχει αυτός ο κατάξανθος παρακοιμώμενος θαλαμηπόλος. Ο Φλώρος. Έκπληκτος ο νέος θα ανακαλύψει ένα βράδυ ότι κάτω από τον χιτώνα του ποντίφικα κρύβεται ο πιο ζουμερός απαγορευμένος καρπός. Η λαγνεία θα κυριεύσει και τους δύο – το μόνο αποτελεσματικό αντίδοτο στην παπική ανία. Μάταια η αγία Λιόββα, αιώνια προστάτιδα της Ιωάννας, τη συμβουλεύει να προσέχει. Η Ιωάννα δεν προσέχει. Η Ιωάννα μένει έγκυος. Πώς να μη ρίξει λοιπόν την κατάρα του ο Ύψιστος σε αυτή την πόλη; Νέφη από λιμασμένες ακρίδες κατακλύζουν τη Ρώμη, σκιάζουν κι αυτόν ακόμα τον ήλιο. Οργή Θεού. Ο λαός ζητεί από τον πάπα του να μεσιτεύσει, ζητεί τη λύτρωση. Έστω μια λιτανεία. Λίγο πριν την τελευταία πράξη του δράματος άγγελος Κυρίου θα επισκεφθεί την Ιωάννα. Την καλεί να διαλέξει. Προτιμά έναν πρόωρο και ντροπιαστικό θάνατο ή το αιώνιο πυρ; Ποιο άραγε είναι πιο δυσβάσταχτο; Με σύνεση διαλέγει το πρώτο για να αποφύγει το δεύτερο. Λίγο πιο ύστερα, στη διάρκεια της μεγάλης λιτανείας, ο πάπας καταρρέει. Ένα μισερό βρέφος γλιστρά κάτω απ’ την ποδιά του, μέσ’ από τα σκέλια του! Ανόσιος τοκετός. Φρίκη και αποτροπιασμός σκορπίζεται παντού. Ο λαός λιθοβολεί πάπισσα και παπίδιο. Η Ιωάννα πεθαίνει. Στον δρόμο προς τους ουρανούς άγγελοι και δαίμονες διεκδικούν για λάφυρο τη σπάνια τούτη ψυχή. Δίνουν μάχη.

Το έργο, παρά τον οικτρό θάνατο της πρωταγωνίστριας, έχει τέλος ευτυχές. Οι άγγελοι νικούν τους δαίμονες κι η Ιωάννα κουρνιάζει από τότε γαλήνια στην παλάμη του Θεού.

Πληροφορίες

Συγγραφέας: Εμμανουήλ Ροΐδης / Λιμπρέτο: Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς

Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Μουσική Διεύθυνση: Στάθης Σούλης
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Χορογραφία: Τάσος Καραχάλιος

Παίζουν: Πέτρος Μαγουλάς, Ινές Ζήκου, Μαργαρίτα Συγγενιώτου, Καλλιόπη Τζανιδάκη, Αγγελική Ταμβακοπούλου, Χρύσα Μαλιαμάνη, Διονύσης Σούρμπης, Κωστής Ρασιδάκις, Γιάννης Χριστόπουλος, Νίκος Κατσιγιάννης, Πέτρος Σαλάτας, Διονύσης Μελογιαννίδης, Γιάννης Κάβουρας, Γιώργος Ματθαιακάκης, Νίκος Σπανάτης, Μάριος Σαραντίδης, Νίκος Στεφάνου, Γιάννης Καλύβας / Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΛΣ

Τιμές Εισιτηρίων: €15, €20, €25, €30, €35, €40, €45, €60, Φοιτητικό, παιδικό: €12, Περιορισμένης ορατότητας: €10

Πληροφορίες: Προπώληση: Ταμεία Εθνικής Λυρικής Σκηνής Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος,

Καθημερινά 09.00-21.00, Τηλ.: 2130885700, Ομαδικές πωλήσεις: 2130885742, www.nationalopera.gr,

Καταστήματα PUBLIC http://tickets.public.gr www.ticketservices.gr Εκδοτήρια Ticket Services,

Πανεπιστημίου 39, εντός Στοάς Πεσμαζόγλου

Παραστάσεις: 8, 15, 22 Μαρτίου 2020 / Ώρα έναρξης 18.30

 

σχόλια αναγνωστών
oδηγός χρήσης