Χορευτής, έμπορος τέχνης, γκαλερίστας, μαικήνας της τέχνης, κοσμοπολίτης. Αμφιλεγόμενος πρωταγωνιστής μα ουδέποτε κομπάρσος, άνθρωπος που αγαπούσε τα άκρα και μισούσε τη μετριότητα, «άνθρωπος-ζωντανό γλυπτό», όπως τον χαρακτήριζε ο Άντι Γουόρχολ, Έλληνας που προκάλεσε και λοιδορήθηκε, αποθεώθηκε και απαξιώθηκε. Αλεξανδρινός -συνομιλητής του Καβάφη απ’ την εφηβεία του- γεννημένος στα 1908 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ως Κωνσταντίνος Κουτσούδης. Συνοδοιπόρος και «μέντορας» των μεγάλων εικαστικών στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ των ανατρεπτικών (για την τέχνη και την αισθητική) δεκαετιών του ’60-’70… Ο Αλέξανδρος Ιόλας και η κληρονομιά του έγιναν στη Θεσσαλονίκη η αφορμή για μια ακόμη -άκρως διευρυμένη- συγκέντρωση της κοινωνίας των πολιτών.
Τα εγκαίνια της μεγαλύτερης έκθεσης που έγινε για τον Ιόλα παγκοσμίως -τριάντα και ένα χρόνια έπειτα από τον θάνατο του (πέθανε στις 8 Ιουνίου 1987 σε νοσοκομείο της Ν.Υόρκης από AIDS)- ήταν μια από τις μεγαλύτερες, πάνδημες εικαστικές εκδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη.
«Αλέξανδρος Ιόλας: Η κληρονομιά» είναι ο τίτλος της μεγάλης έκθεσης που ανέλαβε να διεκπεραιώσει ο …ευγενής αποδέκτης της κληρονομιάς του – το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης τέχνης. Τα 47 πρώτα έργα που αποτέλεσαν τη «μαγιά» για την ίδρυση του Μακεδονικού Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης (Κέντρου τότε, Μουσείου πλέον), ήταν δωρεά του Ιόλα προς την (αφανή κατ’ επιλογή της -“εμφανή” και “καταφανή” πολίτη της Θεσσαλονίκης, Μάρω Λάγια) και την πόλη το 1978.
Ενταγμένη στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Δημητρίων 2018 του Δήμου Θεσσαλονίκης είναι η διεθνώς πρώτη εκτεταμένη έκθεση, που αφιερώνεται στον μαικήνα αυτόν της τέχνης και αποτελεί τον προάγγελο του εορτασμού των 40 χρόνων του πρώτου μουσείου σύγχρονης τέχνης της Ελλάδας (του ΜΜΣΤ) που ουσιαστικά σύστησε τη σύγχρονη τέχνη στην πόλη αλλά και τη χώρα γενικότερα.
Η έκθεση περιλαμβάνει συνολικά περί τα 100 έργα (μαζί και τα 47 της πρώτης δωρεάς του Ιόλα), συνοδευόμενα από πλούσιο αρχείο καταλόγων, που συνόδευσαν τις εκθέσεις του, προσωπικά αντικείμενα, καθώς και έργα σημαντικών καλλιτεχνών από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, αρκετά από τα οποία παρουσιάζονται στη Θεσσαλονίκη για πρώτη φορά δημοσίως.
Κι ήταν η πρώτη φορά στα …και πολιτισμικά –«κρίσημα» χρόνια, που η Θεσσαλονίκη φόρεσε τα …καλλιτεχνικά καλά της, επανεφηύρε τον παλαιό κυτταρικό κοσμοπολιτισμό της και εισήλθε ανανίπτουσα στις αίθουσες του ΜΜΣΤ – του «θαυμαστού δείγματος της κοινωνίας των πολιτών».
«Ο σουρεαλισμός -όπως και η μοντέρνα τέχνη ήταν κάτι σαν μια κλωτσιά στον άνθρωπο. Σ’ ανάγκαζε να ξαναπάρεις τα ίδια πράγματα στα χέρια σου με τρόπο όμως διαφορετικό» σημείωνε ο Ιόλας (οι λέξεις και τα μότο του συμπληρώνουν σε φωτιζόμενους πίνακες το…αφιερωματικό πορτρέτο του) αλλά και … «Κουβαλώ στην πλάτη μου μια ιστορία 30 αιώνων. Αρνούμαι να αποβάλω αυτή την τιμή επειδή τη χώρα την κυβερνούν αμόρφωτοι…», όπως υπενθύμισε στα πάνδημα εγκαίνια ο προσωπικός του βιογράφος, Νίκος Σταθούλης, ο οποίος ιδιαίτερα συγκινημένος τόνιζε απευθυνόμενος προς Θεσσαλονικείς πως «όταν πριν από 40 χρόνια ο Ιόλας σας παρέδωσε αυτήν την προσφορά στη Θεσσαλονίκη, ήξερε πολύ καλά τι έκανε. Όχι, της Αθήνας δεν της άξιζε …Ο ίδιος μου έλεγε πως «μόνο η Θεσσαλονίκη μ΄αγκάλιασε τόσο πολύ». Σήμερα ασπαζόμαστε το μεγαλείο του, και του ζητάμε δημόσια ένα πελώριο συγνώμη».
Παρών στα εγκαίνια και ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, που μίλησε για την αισθητική του Ιόλα που «ξεπερνούσε την αισθητική μας», για τη βίλα της Αγίας Παρασκευής, τις βόλτες στα μπαρ της Θεσσαλονίκης, τα ενοχλητικά για την αισθητική του Ιόλα πλακάκια στο πάτωμα του εργοστασίου …πλακιδίων της Φίλκεραμ Τζόνσον (όπου πραγματοποιήθηκε η πρώτη έκθεση του ΜΜΣΤ) και την αντικατάσταση τους από …μάρμαρο με έξοδα του …δωρητή , τον…«κουφό» από τον τορπιλισμό της «Έλλης» πρώην ναύτη του καταδρομικού και μπάτλερ του Ιόλα…
Παρόντες στα εγκαίνια της έκθεσης ήταν -με τον σουρεαλιστικό του τρόπο- και ο ίδιος ο … Ιόλας και ο «θρόνος» και η γούνα του, τα γυαλιά και το καπέλο του, ο Τάκις με τον πολυσυζητημένο «Άγιο Σεβαστιανό», οι «άνθρωποι με τα καπέλα» του Ρενέ Μαγκρίτ, τα αεροπλανάκια του Αλέξη Ακριθάκη, τα χρώματα και τα χάρτινα δέντρα του Παύλου, η Μαρίνα Καρέλλα και η Λίζα Sotilis που …χάρισε ολόχρυσους «βουκεφάλες» στους διοργανωτές επ΄ αφορμή της έκθεσης…
Ως «αταξινόμητο άνθρωπο σε μια…αμνήμονα εποχή, τοποθετημένο στην περιοχή του μύθου, ως ιδιοφυή άνθρωπο που …τόλμησε να ξαναρίξει τα χαρτιά και να μας κάνει να δούμε τον κόσμο αλλιώς, να μας θυμίσει τι σημαίνει περιπέτεια, τόλμη, τέχνη και ζωή , ως σουρεαλιστή και μετά τους σουρεαλιστές, ως άνθρωπο που μας έμαθε πως η τέχνη είναι υλικό που πλάθεται μέσα από το όνειρο, τις φαντασιώσεις ακόμα και τις εμμονές», χαρακτήρισε τον Ιόλα η διευθύντρια του ΜΜΣΤ και επιμελήτρια της έκθεσης Θούλη Μισιρλόγλου, υπενθυμίζοντας πως «Κληρονομιά- του Ιόλα δεν είναι μόνο το υλικό μέρος των δωρεών του, αλλά και η κοσμοπολίτικη κουλτούρα του, η ανανέωση των εμπειριών της περιπέτειας, της τόλμης, του απρόβλεπτου, αλλά και της συγκίνησης μέσα από τη σύγχρονη τέχνη».
Η έκθεση θα είναι ανοιχτή ως τις 20 Ιανουαρίου 2019, στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Εγνατία 154, Helexpo-ΔΕΘ).
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ
