Το κρίσιμο ερώτημα, «αν μπορούμε να ανοίξουμε έναν νέο γύρο δημοσιονομικής λιτότητας ειδικά στις χώρες του ευρωπαϊκού νότου, γνωρίζοντας ότι σε έναν αριθμό χωρών το έλλειμμα θα ξεπεράσει το 3%», έθεσε μεταξύ άλλων ο πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν βαν Ρομπέι σε κεντρική ομιλία του που εκφώνησε προσκεκλημένος διήμερου συνεδρίου του ΕΛΙΑΜΕΠ στο Ναύπλιο.
«Η Ιταλία δεν θα είναι ως το εξής μόνη στις αντιρρήσεις εναντίον του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης», πρόσθεσε, αναρωτώμενος αν το Σύμφωνο μπορεί να παραμείνει βιώσιμο, υπό την παρούσα μορφή του, σε ένα υφεσιακό κλίμα, ειδικά για τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου.
Ενισχύοντας το ερώτημα, ο κ. Ρομπέι αναφέρθηκε σε δημοσίευμα των Financial Times, σύμφωνα με το οποίο «η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να παράσχει στα κράτη-μέλη χαλαρότερους στόχους για τη μείωση του χρέους, ώστε να μην μπαίνουν οι οικονομίες τους σε καθοδική πορεία», ενώ επικαλέστηκε και την προτροπή της Κριστίν Λαγκάρντ προς τις χώρες της ευρωζώνης «να χρησιμοποιήσουν τη φορολογική τους πολιτική για να ενισχύσουν τις δαπάνες».
Παράλληλα, τόνισε ότι η ΕΚΤ θα διατηρήσει την επεκτατική νομισματική της πολιτική, εκφράζοντας ωστόσο αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητά της στις χώρες της ευρωζώνης.
Αν και δέχθηκε ότι είναι δύσκολο να υπάρξει συμφωνία μεταξύ των κρατών-μελών για αλλαγή του Συμφώνου, τόνισε ότι ο λαϊκισμός καιροφυλακτεί να αντλήσει πολιτικά πλεονεκτήματα από την «τυφλή λιτότητα» για να δυσφημίσει την ευρωπαϊκή υπόθεση.
«Ο κόσμος σε καταιγίδα»
Στην ομιλία που εκφώνησε ο κ. Ρομπέι, στο κλειστό συνέδριο του ΕΛΙΑΜΕΠ – η οποία περιήλθε σε γνώση του ΑΠΕ-ΜΠΕ – στο πλαίσιο της 30ης επετείου των Δράσεων Ζαν Μονέ, μίλησε για έναν «Κόσμο σε καταιγίδα», παραφράζοντας τον τίτλο παλαιότερου βιβλίου του «Η Ευρώπη σε καταιγίδα» για να υπογραμμίζει τη γενική αναταραχή που επικρατεί στον πλανήτη, λόγω «των επαναστατικών εξελίξεων στην ψηφιακή τεχνολογία και στο κλίμα», λόγων των ανισοτήτων, της ανόδου του εθνικισμού και του λαϊκισμού.
Αναφέρει μάλιστα το Brexit ως παράδειγμα που ο εθνικισμός και ο λαϊκισμός έχουν οδηγήσει τη χώρα σε έναν «κοινωνικο-οικονομικό μαζοχισμό», έχουν διχάσει τον λαό και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι χωρίς πολιτική κατεύθυνση.
Το χάσμα μεταξύ εσωτερικών και διεθνών δεσμεύσεων
Ο πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου υπογραμμίζει το χάσμα μεταξύ των υποσχέσεων που δίνουν οι ηγέτες στο εσωτερικό και των διεθνών υποχρεώσεων από τις οποίες δεν μπορούν να ξεφύγουν, με αποτέλεσμα «το πρόβλημα μιας μικρής χώρας όπως για παράδειγμα η Ελλάδα να εξελίσσεται σε παγκόσμιο».
Στις ΗΠΑ επίσης ο πολιτικός λαϊκισμός υπαγορεύει την έξοδο της χώρας από το διεθνές πλαίσιο αλλά οι διεθνείς διασυνδέσεις και διεξαρτήσεις είναι τόσο ισχυρές ώστε ο εμπορικός πόλεμος που έχουν κηρύξει οι ΗΠΑ πλήττουν την ίδια τη χώρα, φέρνοντάς τη στο χείλος της ύφεσης.
Το αποτέλεσμα αυτού του χάσματος υποσχέσεων και πολιτικών επιδόσεων είναι ο κατακερματισμός, η μεταβλητότητα των πολιτικών επιλογών των ψηφοφόρων και η έλλειψη πολιτικής κατεύθυνσης.
Στο εθνικό επίπεδο είναι επίσης δύσκολο να επιλυθούν τα μεγάλα θέματα της παράνομης μετανάστευσης, της κλιματικής αλλαγής, οι μεγάλες φορολογικές απάτες, η φοροαποφυγή και η τρομοκρατία.
Η επιφυλακτικότητα που υπάρχει όμως για «περισσότερη Ευρώπη» προκειμένου να αντιμετωπιστούν τέτοιες προκλήσεις εδράζεται στο γεγονός ότι «η εθνική δημοκρατική νομιμοποίηση είναι ισχυρότερη από την ευρωπαϊκή».
Ο ομιλητής σημειώνει πάντως ότι «αν και οι πολίτες είναι δυσαρεστημένοι δεν θέλουν να εγκαταλείψουν την ΕΕ και γνωρίζουν πολύ καλά ότι η Ευρώπη πρέπει να δουλέψει από κοινού για να αντιμετωπίσει τις αμερικανικές και κινεζικές οικονομικές απειλές, τη ρωσική στρατιωτική απειλή, τη μετανάστευση και την κλιματική αλλαγή».
Είναι ενθαρρυντικό, λέει, το γεγονός ότι η ΕΕ όρισε ηγέτες των θεσμών πιο γρήγορα από παλιότερα, ότι κράτησε ενιαία στάση έναντι του Brexit, ενώ από την άλλη πλευρά παρατηρεί ότι «υπάρχει πολύ μεγαλύτερη πολιτική και κοινωνική πόλωση στις αγγλοσαξονικές χώρες από ότι στην ΕΕ των 27».
Η ΕΕ έχει τα εργαλεία να απαντήσει στον εμπορικό πόλεμο
Ως προς τη στρατηγική ατζέντα που πρέπει να ακολουθήσει η ΕΕ, ο κ. Ρομπέι συνιστά να μείνει πιστή στις αρχές της και ειδικότερα στο «ανοιχτό και δίκαιο εμπόριο», όπως έκανε στις συμφωνίες με την Ιαπωνία και τις χώρες της Mercosur και να επιλύσει τις διαφορές της όπως με την Κίνα, μέσω του διαλόγου και στο πλαίσιο του ΠΟΕ.
Η ΕΕ έχει τα εργαλεία να αντιμετωπίσει τον εμπορικό πόλεμο και ειδικότερα ως προς τις ΗΠΑ υπογραμμίζει ότι «οι ΗΠΑ εξάγουν τρεις φορές περισσότερα προϊόντα στην ΕΕ απ΄ότι στην Κίνα».
Ως προς την ανταγωνιστικότητα, ο κ. Ρομπέι δεν παραλείπει να υπογραμμίσει ότι η ΕΕ έχει μείνει πίσω σε πολλούς τομείς. Λέει χαρακτηριστικά ότι «ούτε μία από τις 15 μεγάλες ψηφιακές εταιρίες δεν είναι ευρωπαϊκή, έχει μείνει πίσω στην αυτοκινητοβιομηχανία και στις μπαταρίες μακράς διάρκειας εξαρτάται πολύ από την Ασία». Η λύση βρίσκεται στη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών τα οποία πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι «είμαστε η μεγαλύτερη ενιαία αγορά στον κόσμο από την οποία άλλοι επωφελούνται».
Στο σημείο αυτό θεωρεί θετική τη συνεργασία Γαλλίας Γερμανίας οι οποίες έχουν θέσει το σχέδιο του προϋπολογισμού τον τομέα R&I κορυφαία προτεραιότητα. Καθυστερήσεις βλέπει και στους τομείς της στρατιωτικής συνεργασίας, δεδομένου του αμερικανικού απομονωτισμού και της αυξημένες ρωσικής επιθετικότητας, αλλά και στον τομέα της ενέργειας, όπου γίνεται μια προσπάθεια να μειωθεί η εξάρτηση από τη Ρωσία, για να συμπληρώσει ότι «τα συμφέροντα των εταιριών δεν συμβαδίζουν κάποιες φορές με την ευρωπαϊκή κυριαρχία».
Το δημογραφικό στη «γειτονική» Αφρική καλπάζει
Ιδιαίτερα σημαντικό θεωρεί το θέμα της ενίσχυσης των ευρωπαϊκών συνόρων «για να ξέρουμε ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει», στο οποίο είναι πιο εύκολο να επιτευχθεί συναίνεση από ότι αλληλεγγύη για τους αιτούμενους άσυλο.
Πρέπει όμως να γνωρίζουμε, προσθέτει για το θέμα, ότι «η νόμιμη μετανάστευση είναι αναπόφευκτη». Προσθέτει δε, ότι στη Αφρική ως το τέλος του αιώνα ο πληθυσμός θα τετραπλασιαστεί, ενώ ήδη το ένα πέμπτο των κατοίκων της γης κάτω των 25 ετών ζει στην Υποσαχάρια Αφρική και προσθέτει με νόημα: «Η Αφρική είναι η γειτονιά μας».
Η ανάγκη για διασφάλιση της συνοχής είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα που θίγει ο Ευρωπαίος αξιωματούχος, διευκρινίζοντας ότι «δεν μιλάμε μόνον για τη διανομή του εισοδήματος, αλλά και για συνοχή των πολιτιστικών σχέσεων».
Αναλύοντας τις αδυναμίες της συνοχής, υπογραμμίζει ότι ιδιαίτερα στο εσωτερικό των κρατών-μελών η ανεργία, η ψηφιοποίηση, το μεταναστευτικό υπόστρωμα κάποιων πολιτών και η χαμηλή εξειδίκευση αυξάνουν τις ανισότητες, ένας παράγοντας που εξηγεί πολλά για τον Τραμπ και το Brexit.
Οι ανισότητες, προσθέτει, πάνε χέρι – χέρι με τη φοροδιαφυγή και τη φοροαποφυγή και είναι γνωστό ότι οι ψηφιακές εταιρίες πληρώνουν λίγους φόρους, ενώ τα κράτη-μέλη δεν συμφωνούν για τη φορολόγηση των χρηματοοικονομικών συναλλαγών και των ψηφιακών εταιριών, θέμα στο οποίο χρειάζεται ομοφωνία, λέγοντας χαρακτηριστικά «κρίμα».
Ποιος επωφελείται από την ανάπτυξη και ποιος θα πληρώσει
Ο κ. Ρομπέι στέκεται στην πολύ χαμηλή οικονομική ανάπτυξη που σημειώνει η Γερμανία, σημειώνοντας ότι εκτός από την κυκλικότητα, υπάρχει ο δημογραφικός παράγοντας και η έλλειψη ανάληψης κινδύνου.
Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τα υψηλά ελλείμματα στις χώρες του Νότου δημιουργεί ερωτηματικά, υπογραμμίζει, για την έναρξη ενός νέου γύρου λιτότητας αλλά και για την βιωσιμότητα του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης υπό την παρούσα μορφή του.
Αν αφ’ ενός έχουμε υπο-επενδύσεις και αφ’ ετέρου, πίσω από την εφαρμογή μιας νέας λιτότητας καιροφυλακτεί ο λαϊκισμός για να επωφεληθεί πολιτικά, «το ερώτημα για την οικονομική ανάπτυξη είναι: ποιος επωφελείται απ’ αυτήν και στην περίπτωση της δημοσιονομικής ενίσχυσης το ερώτημα είναι: ποιος πληρώνει».
«Το θέμα δηλαδή της κατανομής κόστους και οφέλους είναι ακόμη μια φορά κρίσιμο», λέει εμφατικά, προσθέτοντας με νόημα ότι «πολλά λαϊκιστικά κόμματα ανήκουν κοινωνικά και πολιτιστικά στη δεξιά, αλλά στην οικονομία είναι αριστερά.»
Αιχμηρή παρατήρηση κάνει και για την καθυστέρηση της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης, τονίζοντας ότι η γαλλο-γερμανική μηχανή δεν δουλεύει ούτε σ’ αυτό το πεδίο γι αυτό εξάλλου το πρόγραμμα της Σορβόννης του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν δεν έχει εφαρμοστεί ακόμη σε μεγάλη έκταση.
Αναφερόμενος στις πιέσεις που δέχεται το μοντέλο της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, απαντά ότι ναι μεν «είναι σωστό ότι το κοινωνικό κράτος δεν μπορεί να οικοδομηθεί σε ένα οικονομικό νεκροταφείο , αλλά και η οικονομική ευημερία δεν μπορεί να είναι βιώσιμη χωρίς κοινωνική συνοχή».
Στο θέμα της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής είπε ότι είναι θέμα επιβίωσης και κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Οι στόχοι μας απαιτούν αλλαγές και όλους τους τομείς της οικονομίας και δεν είναι αρκετή ούτε η Συμφωνία του Παρισιού 2015 για να ρίξουμε την αύξηση της θερμοκρατίας κάτω από +2ο C. Ωστόσο, εκφράζοντας αισιοδοξία, είπε όπως το πρόβλημα είναι ανθρωπογενές, το ίδιο είναι και οι λύσεις του.
Ο κ. Ρομπέι θέλησε να κλείσει την ομιλία του, επισημαίνοντας την αμφισβήτηση της διεθνούς, πολυμερούς συνεργασίας από τις ΗΠΑ. Είπε χαρακτηριστικά: «Η πολυμέρεια αποτελεί τη βασική προτεραιότητα τα επόμενα χρόνια. Είναι μια επιλογή μεταξύ τάξης και χάους».
