Περισσότεροι από 800 εκατ. πολίτες είναι οι δυνητικοί «πελάτες» του. Αποστολή των 47 δικαστών, οι οποίοι συνθέτουν το σώμα του, είναι ο έλεγχος εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποία υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 1950. Μόνο για το 2017 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) κλήθηκε να εξετάσει 63.350 νέες προσφυγές, ενώ στο σύνολο του έτους έγινε η επεξεργασία 85.951 προσφυγών. Κι όμως, παρά τους -αντικειμενικά και κατά τα στοιχεία- γοργούς ρυθμούς εκδίκασης των υποθέσεων, αυτή τη στιγμή εκκρεμεί η επεξεργασία άνω των 56.000 προσφυγών.
Η βελτιστοποίηση των διαδικασιών διαχείρισης του σταθερά αυξανόμενου φόρτου εργασίας του, είναι μία μόνο από τις προκλήσεις που το ΕΔΑΔ, με έδρα το Στρασβούργο, έχει να αντιμετωπίσει σήμερα. Πώς θα δοθεί προτεραιότητα σε μη επαναλαμβανόμενες υποθέσεις; Πώς θα επικαιροποιηθεί ένα κείμενο σχεδόν 70 ετών; Πώς θα βρεθεί η ισορροπία με 47 εθνικούς νομοθέτες; Πώς θα εκσυγχρονιστούν οι διαδικασίες εκλογής των μελών του, εξασφαλίζοντας ότι μία επιλογή που προβλέπεται να είναι κυβερνητική, δεν θα είναι και «χρωματισμένη»; Πώς θα διαχωριστεί η αποστολή του από εκείνη του δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Λουξεμβούργο; Και τι πρέπει να γίνει με τα κράτη- μέλη της Σύμβασης, που συστηματικά, όπως προκύπτει από τις καταδίκες, παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Απαντήσεις στα σύνθετα αυτά ερωτήματα, που θεωρητικά απασχολούν εξειδικευμένα ακροατήρια, αλλά στην ουσία επηρεάζουν τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, επιχείρησαν να δώσουν απόψε στη Θεσσαλονίκη o Γάλλος Πιερ-Ιβ Λε Μπορν (Pierre-Yves Le Borgn), διεθνής δικηγόρος, πρώην βουλευτής για τους απόδημους και μέλος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης και πρόσφατα υποψήφιος για τη θέση του Επιτρόπου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπη, καθώς και ο καθηγητής Βασίλης Σκουρής, πρόεδρος του Κέντρου Διεθνούς, Οικονομικού και Ευρωπαϊκού Δικαίου και πρώην πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Την εκδήλωση με τίτλο «Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: Επιτεύγματα και Προκλήσεις», διοργάνωσε το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο των Ελληνογαλλικών Συζητήσεων. Τη συζήτηση συντόνισε η Ευγενία Πρεβεδούρου, καθηγήτρια Διοικητικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
«Οι προσφυγές αποκαλύπτουν δομικά προβλήματα στα κράτη-μέλη»
«Σήμερα υπάρχουν 47 δικαστές – ένας ανά κράτος μέλος της σύμβασης. Όμως, οι 56.000 εκκρεμείς υποθέσεις υπογραμμίζουν τον όγκο της δουλειάς, που βαρύνει τον θεσμό και την έλλειψη μέσων, που έχει το δικαστήριο. Είναι γι’ αυτό ιδιαίτερα σημαντική η μεταρρύθμιση των μεθόδων, όπως ο δικαστικός σχηματισμός με έναν δικαστή», εξήγησε ο κ. Λε Μπορν, ενώ σε ό,τι αφορά τη φύση των υποθέσεων, που αποκαλύπτουν τα στατιστικά στοιχεία, παρατήρησε πως «αποκαλύπτουν δομικές δυσλειτουργίες», αναφέροντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την περίπτωση της Ρουμανίας, πρώτης χώρας σε αριθμό εκκρεμών υποθέσεων -με ποσοστό 18% επί του συνόλου- όπου οι περισσότερες σχετίζονται με την κατάσταση των φυλακών. Στις εκκρεμείς υποθέσεις, τα 2/3 των προσφυγών προέρχονται από πέντε εκ των 47 κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Σε σχέση με τα νομολογιακά ζητήματα ο κ. Λε Μπόρν σημείωσε πως μία συλλογικότητα 47 κρατών-μελών δεν μπορεί να έχει ομοιόμορφη-ομοιογενή νομολογία και γι’ αυτό ο εθνικός νομοθέτης είναι σε καλύτερη θέση, για να ξεκινήσει μία νομοθετική εξέλιξη, όπως για παράδειγμα σε μια απόφαση, που αφορά την υιοθέτηση παιδιών από ζευγάρια του ίδιου φύλου.
«Το δικαστήριο γίνεται καμιά φορά αντικείμενο κριτικής για τη νομολογία του, αλλά μην ξεχνάμε ότι ρόλος του είναι η ερμηνεία ενός κειμένου του 1950, είναι ένας ζωντανός οργανισμός, που ερμηνεύει ένα κείμενο 70 ετών», επισήμανε, παρατηρώντας, πάντως, πως «το δικαστήριο σύντομα θα γιορτάσει τα 60 του χρόνια και κατάφερε -όχι χωρίς δυσκολίες- να μπορέσει να επιβιώσει αυτή η νομολογία».
Σε ό,τι αφορά την επικουρικότητα με τα εθνικά δικαστήρια σημείωσε: «Το δικαστήριο πρέπει να παρεμβαίνει σε επικουρικό ρόλο. Ο πρώτος δικαστής εφαρμογής της σύμβασης είναι ο εθνικός δικαστής. Μόνον όταν έχουν εξαντληθεί εσωτερικά δικαστικά μέσα παρεμβαίνει. Δεν ακυρώνει τις εθνικές αποφάσεις, ούτε ακυρώνει νόμους, διαπιστώνει αν υπήρξε ή όχι παραβίαση της σύμβασης των δικαιωμάτων του ανθρώπου».
Σχετικά με την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σήμερα σημείωσε πως η μάχη της τρομοκρατίας, δημιουργεί ζητήματα όπως στην Γαλλία, που για δύο χρόνια τελεί σε κατάσταση ανάγκης, ενώ θέματα υπάρχουν με τον επεκτατισμό της Ρωσίας στην Ουκρανία, την μη τήρηση στοιχειωδών αρχών της σύμβασης από την Τουρκία σε ό,τι αφορά την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και αλλού, αλλά και τις γκρίζες ζώνες, όπου υπάρχουν παγιωμένες αντιθέσεις ή κράτη όπου ζουν εκατομμύρια Ευρωπαίοι και οι διαδικασίες δεν τηρούνται. «Κάποια κράτη-μέλη επιδιώκουν να μην εφαρμόζουν τις αποφάσεις. Μήπως πρέπει να προβλέψουμε αφαίρεση του δικαιώματος ψήφου από κράτη που δεν εφαρμόζουν τη σύμβαση;», διερωτήθηκε.
Αναφερόμενος, τέλος, στο θέμα της επιλογής των δικαστών, που τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου στέλνουν στο Δικαστήριο εξέφρασε φόβο για την πολιτικοποίηση των θέσεων. «Υπάρχουν δικαστές των οποίων οι ικανότητες, η μόρφωση, η παιδεία δεν είναι επαρκείς και αυτό είναι επικίνδυνο. Στις περισσότερες υποθέσεις, πλέον, υπάρχει μόνον ένας δικαστής. Είναι σημαντικό να εξελιχθεί ο θεσμός της εκλογής των δικαστών. Η ακρόαση υποψηφίων από την επιτροπή επιλογής θα πρέπει να είναι πιο διαφανής», εξήγησε.
«Β. Σκουρής: Στην Ελλάδα αναγνωρίζεται το πιο άρτιο σύστημα επιλογής δικαστή για το ΕΔΑΔ»
«Να μην ξεχνάμε πως είναι πολύ μεγάλη κατάκτηση ότι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, όπως εξελίχθηκε, εφαρμόζεται κι έχει θεσπίσει ένα κοινό δίκαιο για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε 47 κράτη και περισσότερους από 800 εκατ. πολίτες», παρότρυνε ξεκινώντας την παρέμβασή του ο καθ. Σκουρής. «Η μεγάλη αυτή κατάκτηση οφείλεται στις ολέθριες εμπειρίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μεγάλο βαθμό. Η σημασία που έχει αυτό το κοινό δίκαιο συμπυκνώνεται στη δυνατότητα άσκησης ατομικής προσφυγής, μία μείζων εξέλιξη που δεν πρέπει κανείς να υποτιμήσει, βλέποντας και τον μεγάλο αριθμό των προσφυγών και τις δυσκολίες για τη διευθέτησή τους. Να σκεφτούμε τι σημαίνει να ξέρει κάθε άνθρωπος ότι μπορεί να στραφεί κατά της κρατικής εξουσίας ασκώντας ατομική προσφυγή», τόνισε, χαρακτηρίζοντας, επίσης, ως επίτευγμα την ομαλή ένταξη των πάλαι ποτέ κομμουνιστικών αρχών σε ένα σύστημα ευρωπαϊκού κεκτημένου.
Σε ό,τι αφορά το κείμενο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ο κ. Σκουρής εξήγησε πως είναι θετικό το δικαστήριο να αντιμετωπίζει το κείμενο ως ζωντανό οργανισμό και ερμηνεύσιμο ανάλογα με τις εξελίξεις, κάτι, «αναπόφευκτο για κείμενο που ανάγεται στο 1950, αν και έχουμε αρκετά πρωτόκολλα αναρτημένα στην ΕΣΔΑ -16 μέχρι σήμερα- που θέλουν να συμπεριλάβουν τις εξελίξεις».
Αναφερόμενος στον τρόπο επιλογής των μελών του ΕΔΑΔ, ο κ. Σκουρής παραδέχθηκε πως «υπάρχουν ζητήματα που έχουν αναδειχθεί τον τελευταίο καιρό κι έχουν σχέση με επιλογές από τα κράτη-μέλη για τη θέση του δικαστή, καθώς επειδή -όπως συμβαίνει στα διεθνή όργανα- την ευθύνη για την πρόταση την έχουν κυβερνήσεις, υπάρχει πάντα ο πειρασμός να κριτήρια να μην είναι τεχνοκρατικά, να είναι πολιτικά».
«Με μεγαλύτερη συχνότητα επιλέγονται πρόσωπα, τα οποία δεν παρέχουν εχέγγυα πλήρους ανεξαρτησίας [..] Κάθε πολιτική επιλογή έχει και τα προβλήματά της. Υπάρχουν θέματα, που έχουν παρουσιαστεί και δημοσίως, τα οποία δείχνουν αδυναμία για ορισμένες κυβερνήσεις στην επιλογή προσώπων, που τους είναι οικεία. Η ανεξαρτησία είναι το ζητούμενο», υπογράμμισε, σημειώνοντας, ωστόσο, πως η διαδικασία επιλογής προσώπων για τη συγκεκριμένη θέση, που ακολουθείται στην Ελλάδα (δημόσια προκήρυξη θέσης, διαδικασία εξέτασης κατάλληλων υποψηφίων από συγκεκριμένη Επιτροπή κ.λπ.) «έχει αναγνωριστεί ως η πιο άρτια».
Σε ό,τι αφορά τις σχέσεις μεταξύ των δύο ευρωπαϊκών δικαστηρίων ο κ. Σκουρής παρατήρησε: «Έχει ιδιαίτερη σημασία η ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων, που γινόταν και γίνεται για τα ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος. Η εξέλιξη της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου στηρίχθηκε κατά πρώτο και κύριο λόγο στην ΕΣΔΑ». Για τον χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έγινε νομικά δεσμευτικός όταν τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας τον Δεκέμβριο του 2009 εξήγησε πως «είναι ένα σύγχρονο κείμενο που εφαρμόζεται κατά προτεραιότητα και έναντι της ΕΣΔΑ περιλαμβάνει πολύ περισσότερα, παρόλα αυτά η χρήση της νομολογίας ΕΣΔΑ γίνεται και σήμερα». «Υπάρχει μία μικρή σύγχυση, εκφράζεται φόβος ότι δικαστήριο του Λουξεμβούργου θα γίνει αργά ή γρήγορα του Στρασβούργου. Δεν θα γίνει γιατί η αποστολή του είναι πολύ ευρύτερη», εκτίμησε.
«Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι ένας θεσμός γνωστός, αποφάσεις του οποίου διαβάζουμε καθημερινά στον Τύπο, αλλά συγχρόνως είναι και ένας θεσμός, για την καθημερινή λειτουργία του οποίου, γνωρίζουμε ελάχιστα», σημείωσε στον χαιρετισμό του ο γενικός πρόξενος της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη, Φιλίπ Ρέι.
