Η Σαουδική Αραβία και το Ιράν βρίσκονται σε διαρκή πορεία σύγκρουσης. Έχουν από καιρό ανταγωνιστικές τάσεις, αλλά όλα έχουν πρόσφατα πάρει όλο και πιο τεταμένη μορφή. Ας δούμε το γιατί.
Σουνίτες και Σιίτες Μουσουλμάνοι στη Μέση ανατολή:
Η δεκαετής εχθρότητα μεταξύ τους επιδεινώνεται από θρησκευτικές διαφορές.
Η καθεμία χώρα ακολουθεί τον έναν από τους δύο κύριους κλάδους του Ισλάμ – το Ιράν κατοικείται σε μεγάλο βαθμό από Σιίτες Μουσουλμάνος, ενώ η Σαουδική Αραβία θεωρεί τον εαυτό της ως την ηγετική σουνιτική μουσουλμανική δύναμη.
Αυτό το θρησκευτικό σχίσμα αντικατοπτρίζεται στον ευρύτερο χάρτη της Μέσης Ανατολής, όπου άλλες χώρες έχουν Σιίτες ή Σουνιτικές πλειοψηφίες, μερικοί από τους οποίους κοιτάζουν προς το Ιράν ή τη Σαουδική Αραβία για υποστήριξη ή καθοδήγηση.
Ιστορικά, η Σαουδική Αραβία, η μοναρχία με έδρα την γενέτειρα του Ισλάμ, είδε τον εαυτό της ως ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου.
Ωστόσο, το 1979 τέθηκε υπό αμφισβήτηση η ισλαμική επανάσταση στο Ιράν, η οποία δημιούργησε νέο είδος κράτους στην περιοχή – ένα είδος επαναστατικής θεοκρατίας – που είχε σαφή στόχο να εξάγει αυτό το μοντέλο πέρα από τα σύνορά του.
Τα τελευταία 15 χρόνια, οι διαφορές μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν έχουν οξυνθεί από σειρά γεγονότων.
Η εισβολή του Ιράκ το 2003, από τις ΗΠΑ, ανέτρεψε τον Σαντάμ Χουσεΐν, Σουνιτικό Άραβα, ο οποίος ήταν ένας μεγάλος αντίπαλος του Ιράν. Αυτό απέσυρε ένα κρίσιμο στρατιωτικό αντίβαρο για το Ιράν. Άνοιξε τον δρόμο για κυβέρνηση που κυριάρχησε στους Σιίτες στη Βαγδάτη και η ιρανική επιρροή στη χώρα αυξάνεται από τότε.
Επιστρέφοντας στο 2011, οι εξεγέρσεις σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο προκάλεσαν πολιτική αστάθεια στην περιοχή.
Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία εκμεταλλεύτηκαν αυτές τις αναταραχές για να διευρύνουν την επιρροή τους, κυρίως στη Συρία, το Μπαχρέιν και την Υεμένη, αυξάνοντας περαιτέρω τις αμοιβαίες υποψίες.
Οι επικριτές του Ιράν δηλώνουν ότι σκοπεύει να εγκατασταθεί -ή οι πληρεξούσιοι του- στην περιοχή για να επιτύχει τον έλεγχο του χερσαίου διαδρόμου που εκτείνεται από το Ιράν έως τη Μεσόγειο.
Πώς χειροτερεύουν τα πράγματα;
Στη Συρία, η υποστήριξη του Ιράν (και της Ρωσίας) για τον πρόεδρο Μπασάρ αλ-Ασαντ επέτρεψε στις δυνάμεις του να εξαλείψουν σε μεγάλο βαθμό αντικαθεστωτικές ανταρτών που υποστηρίχθηκαν από τη Σαουδική Αραβία.
Η Σαουδική Αραβία προσπαθεί απεγνωσμένα να συγκρατήσει την αυξανόμενη ιρανική επιρροή, ενώ ο ανυπόμονος χαρακτήρας του νεαρού και παρορμητικού Σαουδάραβα πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν – ο de facto κυβερνήτης της χώρας – επιδεινώνει τις περιφερειακές εντάσεις.
Διεξάγει πόλεμο εναντίον του κινήματος ανταρτών Houthi στη γειτονική Υεμένη, εν μέρει για να εμποδίσει την ιρανική επιρροή εκεί, αλλά μετά από τέσσερα χρόνια αυτό αποδεικνύεται ένα δαπανηρό στοίχημα που φαίνεται να χάνει.
Το Ιράν αμφισβητεί όταν κατηγορείται για λαθρεμπόριο όπλων υπέρ των Χούθι, αν και οι διαδοχικές αναφορές από ομάδα εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών κατέδειξαν σημαντική βοήθεια για τους αντάρτες Χούθι της Υεμένης από την Τεχεράνη όσον αφορά τόσο την τεχνολογία όσο και τα όπλα.
Παράλληλα, στο Λίβανο, ο σύμμαχος του Ιράν, η ομάδα πολιτοφυλακής των Σιιτών Χεζμπολάχ, καθοδηγεί πολιτικά ισχυρό μπλοκ και ελέγχει τεράστια, καλά οπλισμένη πολεμική δύναμη. Πολλοί παρατηρητές πιστεύουν ότι οι Σαουδάραβες ανάγκασε τον πρωθυπουργό του Λιβάνου Σαάντ Χαρίρι, να παραιτηθεί το 2017 για τη συμμετοχή της Χεζμπολάχ σε περιφερειακές συγκρούσεις. Αργότερα επέστρεψε στο Λίβανο και έθεσε την παραίτησή του σε αναμονή. Υπάρχουν επίσης εξωτερικές δυνάμεις στο γεωπολιτικό παιχνίδι. Η Σαουδική Αραβία έχει ενθαρρυνθεί από την υποστήριξη της διακυβέρνησης Trump, ενώ το Ισραήλ, το οποίο θεωρεί το Ιράν ως θανάσιμη απειλή, με κάθε τρόπο “υποστηρίζει” τη προσπάθεια της Σαουδικής Αραβίας να περιορίσει το Ιράν.
Το εβραϊκό κράτος φοβάται την καταπίεση των φιλο-ιρανικών μαχητών στη Συρία που βρίσκονται πιο κοντά στα σύνορά του.
Το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία ήταν οι δυο χώρες που διαφωνούσαν αποφασιστικά με τη διεθνή συμφωνία του 2015 για τον περιορισμό στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, επιμένοντας ότι δεν πήγε αρκετά μακριά για να αποτραπεί οποιαδήποτε πιθανότητα να αποκτήσει το Ιράν πυρηνική βόμβα.
Ποιοι είναι οι περιφερειακοί σύμμαχοί τους;
Σε γενικές γραμμές ο στρατηγικός χάρτης της Μέσης Ανατολής αντικατοπτρίζει το χάσμα των Σιιτών-Σουνιτών.
Στο στρατόπεδο υπέρ της Σαουδικής Αραβίας βρίσκονται οι άλλοι μεγάλοι σουνίτες πιστοί στον Κόλπο – τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και το Μπαχρέιν – καθώς η Αίγυπτος και η Ιορδανία.
Στο ιρανικό στρατόπεδο βρίσκεται ο πρόεδρος της Συρίας Bashar al-Assad, μέλος ετερόδοξης σιίτικης σέχτας, που βασίστηκε σε ομάδες υπέρ της ιρανικής πολιτοφυλακής, συμπεριλαμβανομένων και των Χεζμπολάχ με βάση το Λίβανο, για την καταπολέμηση κυρίως αντάρτικων ομάδων Σουνιτών.
Η κυβέρνηση του Ιράκ που κυριαρχείται πλέον από Σιίτες είναι επίσης στενός σύμμαχος του Ιράν, αν και παραδόξως διατηρεί στενή σχέση με την Ουάσινγκτον, από την οποία εξαρτάται για βοήθεια στην πάλη ενάντια στο αποκαλούμενο Ισλαμικού Χαλιφάτου (ISIS).
Πώς διαδραματίζεται η Σαουδική-Ιρανική αντιπαλότητα;
Αυτό είναι κατά πολλούς τρόπο ένα περιφερειακό ισοδύναμο του Ψυχρού Πολέμου, το οποίο έβαλε τις ΗΠΑ ενάντια στη Σοβιετική Ένωση σε τεταμένη στρατιωτική στάση πριν πολλά χρόνια.
Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία δεν πολεμούν άμεσα, αλλά απασχολούνται σε ποικίλους πόλεμους (συγκρούσεις όπου υποστηρίζουν αντίπαλες ομάδες και πολιτοφυλακές) γύρω στην περιοχή.
Η Υεμένη είναι ένας από τους πολλούς τομείς μάχης που τροφοδοτούν τις εντάσεις του Ιράν-Σαουδικής Αραβίας
Η Συρία είναι ένα προφανές παράδειγμα, ενώ στην Υεμένη η Σαουδική Αραβία κατηγόρησε το Ιράν για την προμήθεια βαλλιστικών πυραύλων και drones που προκάλεσαν στη Σαουδική επικράτεια την πρόσφατη καταστροφή σε διυλιστήριο από το κίνημα ανταρτών Houthi.
Το Ιράν κατηγορείται επίσης για κατασχέσεις πετρελαιοφόρων στις στρατηγικές πλωτές οδούς του Κόλπου, μέσω των οποίων μεταφέρεται πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία. Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι το Ιράν ήταν πίσω από πρόσφατες επιθέσεις σε δεξαμενόπλοια στα στενά του Ορμούζ- κάτι που η Τεχεράνη αρνείται.
Βρισκόμαστε εμπρος σ΄έναν άμεσο πόλεμο μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν;
Μέχρι στιγμής η Τεχεράνη και το Ριάντ έχουν αγωνιστεί μέσω πληρεξουσίων. Ως τώρα δεν δείχνουν προσανατολισμένοι για έναν άμεσο πόλεμο μεταξύ τους, αλλά ενδεχόμενη μεγάλη επίθεση Houthi κατά της Σαουδικής πρωτεύουσας ή, όπως στην πιο πρόσφατη περίπτωση, εναντίον ενός βασικού οικονομικού στόχου θα μπορούσε να ανατρέψει όλα τα ενδεχόμενα.
Οι επιθέσεις Houthi κατά της πετρελαϊκής υποδομής της Σαουδικής Αραβίας έχουν αναπόφευκτα προσθέσει νέο μέτωπο στην αντιπαράθεση μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ.
Όπως και στον Κόλπο, όπου το Ιράν και η Σαουδική Αραβία αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον σε θαλάσσιο σύνορο, η αύξηση των εντάσεων θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο μια πολύ ευρύτερη σύγκρουση.
Για τις ΗΠΑ και άλλες Δυτικές δυνάμεις, η ελευθερία της ναυσιπλοΐας στον Κόλπο είναι απαραίτητη και οποιαδήποτε σύγκρουση που επιδιώκει να εμποδίσει την πλωτή οδό – ζωτικής σημασίας για τη διεθνή ναυτιλία και τη μεταφορά πετρελαίου – θα μπορούσε εύκολα να κινητοποιήσει αμερικανικές ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις.
Για πολύ καιρό οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έχουν δει το Ιράν ως αποσταθεροποιητική δύναμη στη Μέση Ανατολή.
Η ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας θεωρεί όλο και περισσότερο το Ιράν ως υπαρξιακή απειλή και ο πρίγκιπας διάδοχος Σαλμάν φαίνεται πρόθυμος να αναλάβει οποιαδήποτε ενέργεια θεωρεί αναγκαία, όπου κρίνει απαραίτητο, να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη επιρροή της Τεχεράνης.
Στο σημείο αυτό παραβλέπεται ο αποσταθεροποιητικός ρόλος που έχουν παίξει τα τελευταία χρόνια στην περιοχή (Ιρακ, Συρία, Λιβύη) το ΝΑΤΟ οι ΗΠΑ με την διαρκή εξοπλισμό του Ριάντ.
Παρά την πλούσια παροχή όπλων τελευταίου τύπου η ευάλωτη θέση της Σαουδικής Αραβίας αποδείχθηκε από αυτές τις τελευταίες επιθέσεις στις εγκαταστάσεις πετρελαίου της ARAMCO.
Εάν ξεσπάει πόλεμος, θα είναι πιθανότατα μετά από ατύχημα και όχι από σχεδιασμό.
Αλλά ο ακτιβισμός των Σαουδαράβων, ενθαρρύνεται εν μέρει από μια παρατεταμένη αβεβαιότητα ως προς τους στόχους της διακυβέρνησης του Trump στην περιοχή, που προσθέτει αναπόφευκτα ακόμη ένα στοιχείο έντασης.
Πληροφορίες από BBC
Σύνταξη: Κώστας Μπετινάκης
