Γράφει η Ευτυχία Αποστολίδου, MS in Applied Psychology
Η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη όταν ένας άνθρωπος με υπερβάλλον σωματικό βάρος προσπαθεί να κάνει δίαιτα αναποτελεσματικά είναι ότι παρότι δεν επιθυμεί τα «παραπανίσια» του κιλά μάλλον κάνει «κάτι λάθος» με τη διατροφή του. Εναλλακτικά, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι το άτομο αυτό στην πραγματικότητα επιθυμεί αυτά τα παραπάνω κιλά και κάνει ακριβώς αυτό που πρέπει σε σχέση με τη διατροφή του ώστε να τα διατηρήσει.
Οι δύο αυτές προσεγγίσεις για τα παραπανίσια κιλά θεωρούν διαφορετικά το συναισθηματικό κόσμο του ατόμου και βεβαίως τη σκοπιμότητα της διατροφικής του συμπεριφοράς.
Σύμφωνα με την πρώτη θεώρηση, κάποιος που θέλει να χάσει βάρος ακολουθεί διαφόρων ειδών προτεινόμενες δίαιτες και κάνει ποικίλες προσπάθειες αλλαγής της διατροφικής του συμπεριφοράς προσπαθώντας να αλλάξει το ανεπιθύμητο σωματικό βάρος. Συνήθως ακολουθεί -είτε μόνος του είτε με την καθοδήγησή κάποιου ειδικού- μοντέλα τα οποία βασίζονται κυρίως σε τεχνικές τροποποίησης της «δυσλειτουργικής» διατροφικής συμπεριφοράς με στόχο να εγκαθιδρυθεί τελικώς ένας πιο ισορροπημένος τρόπος διατροφής. Οι προσεγγίσεις αυτές είναι βεβαίως ευρέως διαδεδομένες και κατά περιπτώσεις αρκετά αποτελεσματικές – όμως, αποτυπώνουν πάντα το υπερβάλλον σωματικό βάρος σχετικώς μονόπλευρα: ως ένα είδος «παραπροϊόντος» του δυσμενούς συνδυασμού των «κακών» διατροφικών συμπεριφορών και επιλογών. Έτσι, σύμφωνα με αυτές τις θεωρήσεις το άτομο μπορεί να ενεργήσει και να αλλάξει απλώς τη συμπεριφορά του για να επιτύχει τον «επιθυμητό» στόχο: Λιγότερα κιλά.
Όμως, γιατί τόσο συχνά οι άνθρωποι αποτυγχάνουν στην αλλαγή της διατροφικής τους συμπεριφοράς και δεν μπορούν να επιτύχουν τον «επιθυμητό» στόχο; Αμφισβητώντας την «προφανή» επιθυμία για χαμηλότερο σωματικό βάρος, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η έκδηλη συμπεριφορά του ατόμου είναι με κάποιον τρόπο σκόπιμη και λειτουργική. Έτσι, υποθέτουμε ότι αυτός ο οποίος τρώει πολύ επιλέγει αυτή τη συμπεριφορά και τα συγκεκριμένα τρόφιμα επειδή θέλει να έχει υψηλότερο σωματικό βάρος. Ενδεχομένως η άποψη αυτή να ακούγεται παράδοξη, αποκτά όμως περισσότερο νόημα αν αναλογιστούμε ότι τα συναισθήματα και οι επιθυμίες του ατόμου σε σχέση με το βάρος και την εικόνα του είναι συχνά ασυνείδητα. Τελικώς, αυτό που δυσκολεύει κάποιον να αλλάξει τις συμπεριφορές του ίσως είναι το γεγονός ότι το σωματικό status quo του έχει μεγαλύτερη αξία λειτουργικά από τη θεωρητικά επιθυμητή φυσική ή/και εμφανισιακή κατάσταση.
Τι νοήματα παίρνει, λοιπόν, το υπερβάλλον σωματικό βάρος; Πληθώρα αναπαραστάσεων αναδύονται στις αφηγήσεις ανθρώπων κατά τη διαδικασία προσωπικής διερεύνησης αυτής της απορίας. Λόγου χάρη, τα εν λόγω «παραπανίσια» κιλά ενδέχεται να δημιουργούν ένα χωρικό εκτόπισμα για έναν άνδρα που βοηθά στην επιβολή κύρους στο χώρο εργασίας του ή να είναι ασπίδα προστασίας για μία γυναίκα έναντι του φόβου σεξουαλικοποίησης της από τους άνδρες του περίγυρού της. Ενδέχεται, ένα παχύσαρκο άτομο να δυσκολεύεται να κινηθεί με άνεση εξαιτίας του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους απολαμβάνοντας όμως έτσι την περισσή φροντίδα από τους γύρω του που δε θέλει να χάσει. Ακόμα, μπορεί ο περιορισμός καθημερινών ή ιδιαίτερων περιστάσεων, όπως π.χ. μία κοινωνική εκδήλωση, επικαλούμενος κάποιος τη δυσκολία με το φαγητό ή προβλήματα με το βάρος να σκιάζει ένα θεμέλιο άγχος για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και/ή φόβο για εγγύτητα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Παράλληλα, και το φυσιολογικού βάρους ή αδύνατο σώμα φέρει μαζί του αναπαραστάσεις, μερικές από τις οποίες μπορεί να είναι ασύνειδες ή και να έρχονται σε αντίθεση από τις συνειδητές. Έτσι για παράδειγμα, ένα αδύνατο σώμα μπορεί να παραπέμπει νοερά στο ότι το άτομο που το κατέχει είναι ελλειμματικό σε εκτόπισμα, ότι περνάει απαρατήρητο ή ότι είναι ψυχρό και απόμακρο. Παράλληλα, ένας αδύνατος άνθρωπος μπορεί να φαντάζει ότι περιορίζεται, ότι δεν ευχαριστιέται ή ότι δεν απολαμβάνει καινούργιες γεύσεις και τις χαρές της ζωής. Ακόμα, ένα μικροκαμωμένο ή αδύνατο σώμα μπορεί να παραπέμπει σε ευαλωτότητα ή αδυναμία. Φαίνεται λοιπόν ότι τα παραπανίσια κιλά μπορεί να έχουν πολύ μεγαλύτερη και ιδιαίτερη αξία απ’ ότι το άτομο συνειδητοποίει και εξαιτίας αυτού να αποτυγχάνουν οι συνειδητές προσπάθειες του ατόμου να αλλάξει τη διατροφή του και να χάσει αυτό το επιπλέον βάρος.
Ωστόσο, οι συνδέσεις αυτές ανάμεσα στο φαγητό και την επιθυμία/μη επιθυμία των κιλών είναι συχνά δύσκολο να γίνουν αντιληπτές και κατανοητές. Παράλληλα, είναι βέβαιο ότι ο σκοπός που επιτελεί το παραπανίσιο βάρος και ο ρόλος του φαγητού και της (δια)τροφής διαφέρουν πολύ, τόσο από άτομο σε άτομο αλλά και για το ίδιο το άτομο σε διάφορες χρονικές περιόδους της ζωής του. Παρ’ όλες τις παραπάνω δυσκολίες, μπορεί να είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο κάποιος -από μόνος του ή με τη βοήθεια κάποιου ειδικού- να διερευνήσει και να κατανοήσει τις ποικίλες σκέψεις και τα συναισθήματά του σχετικά με το σωματικό του βάρος. Μία τέτοια «προσωπική και διατροφική αναζήτηση» μπορεί να βοηθήσει το ενδιαφερόμενο άτομο βάζοντας σε μία καινούρια προοπτική την αντιπαράθεση ανάμεσα στο συνειδητό «θέλω να χάσω βάρος» και στο ασυνείδητο «θέλω να διατηρήσω το φορτίο μου».
Σε συνεργασία με το nutriscience.gr
