Οκτώβριος 1944, Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

Ο Saul Auslonder είναι Ούγγρος, μέλος της Sonderkommando, της ομάδας των Εβραίων κρατουμένων η οποία έχει απομονωθεί από το στρατόπεδο και είναι αναγκασμένη να βοηθά τους Ναζί στον μηχανισμό των μεγάλης κλίμακας εκτελέσεων.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ενώ δουλεύει σ’ ένα από τα κρεματόρια ο Σαούλ ανακαλύπτει το πτώμα ενός αγοριού το οποίο θεωρεί ότι είναι παιδί του. Ενώ η Sonderkommando σχεδιάζει εξέγερση, ο Σαούλ αποφασίζει να φέρει εις πέρας μια αδύνατη αποστολή: να σώσει το σώμα του παιδιού από τις φλόγες, να βρει ένα Ραββίνο να απαγγείλει την νεκρώσιμη ακολουθία (Kaddish) και να θάψει το αγόρι όπως πρέπει.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ με τον LAZLO NEMES
Γεννημένος στην Ουγγαρία το 1977, ο Lazlo Nemes, πέρασε την παιδική και νεανική του ηλικία στο Παρίσι, όπου ακολούθησε το 1989 την μητέρα του, που άρχισε μια νέα ζωή στη Γαλλική πρωτεύουσα. Οι γονείς του ήταν αντίπαλοι του κομμουνιστικού καθεστώτος. Ο Lazlo Nemes μεγάλωσε ανάμεσα σε δύο κουλτούρες, επιλέγοντας να σπουδάσει πρώτα στο Παρίσι (Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού, μετά σινεμά στην Σορβόννη) πριν φύγει για την Βουδαπέστη το 2003, σε ηλικία 26 ετών για να μάθει την τέχνη της κινηματογράφησης. Έτσι έγινε βοηθός του Μπέλα Ταρ στο προλογικό απόσπασμα της συνεργατικής ταινίας «Όψεις της Ευρώπης» και «Άνθρωπος από το Λονδίνο». Μετά σκηνοθέτησε τρεις ταινίες μικρού μήκους με πιο γνωστή την ταινία «Με λίγη υπομονή» που επιλέχθηκε από το Διεθνές Φεστιβάλ Βενετίας το 2007. Ο Μπέλα Ταρ τον δίδαξε να «εστιάζει στις λεπτομέρειες, να κατανοεί την σπουδαιότητα μιας σκηνής, το γεγονός ότι τα πάντα είναι μια ενιαία και αυστηρή διαδικασία – από την επιλογή των συνεργατών μέχρι το τελικό γύρισμα». Περιστοιχιζόμενος από μια μικρή, πιστή, στενά συνεργαζόμενη ομάδα ο Lazlo Nemes πέρασε τα τελευταία 5 χρόνια υλοποιώντας το συγκεκριμένο project.

Πώς δημιουργήθηκε η ιδέα για την ταινία «Ο ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΣΑΟΥΛ» ;
Όταν γυρίζαμε τον «Άνθρωπο από το Λονδίνο» στην Μπαστία, το γύρισμα σταμάτησε για μια βδομάδα και βρήκα σε ένα βιβλιοπωλείο ένα βιβλίο που έχει εκδοθεί από τον Shoah Memorial, με μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων και τίτλο “Des voix sous la cendre” (Φωνές κάτω απ’ τις στάχτες), επίσης γνωστός και ως «Πάπυροι του Άουσβιτς». Είναι κείμενα τα οποία είχαν γράψει πρώην μέλη της Sonderkommando των στρατοπέδων εξόντωσης, και τα είχαν κρύψει θάβοντας τις γραπτές μαρτυρίες τους πριν την εξέγερση του 1944. Τα πραγματικά έγγραφα βρέθηκαν χρόνια αργότερα. Περιγράφουν τα καθημερινά τους καθήκοντα, πώς ήταν οργανωμένη η δουλειά, τους κανόνες που ρύθμιζαν την λειτουργία του στρατοπέδου, τους εξολοθρευθέντες Εβραίους, καθώς και το πώς οργάνωσαν μια μορφή αντίστασης.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Τι ήταν το Sonderkommando; Τί έκαναν τα μέλη του;
Ήταν κρατούμενοι, επιλεγμένοι από τα SS για να συνοδεύουν νέες φουρνιές φυλακισμένων στα κτίρια των θαλάμων αερίων, να τους βγάζουν τα ρούχα, να διασφαλίζουν ότι είναι όλοι εκεί και να τους οδηγούν στους θαλάμους αερίων. Έπειτα, έπρεπε να παίρνουν και να καίνε τα πτώματα και να καθαρίζουν τον χώρο. Και όλα έπρεπε να γίνουν γρήγορα, γιατί καραβάνια άλλων κρατουμένων κατέφθαναν. Το Άουσβιτς- Μπίρκεναο λειτουργούσε σαν ένα εργοστάσιο παραγωγής και απόρριψης πτωμάτων σε βιομηχανική κλίμακα. Το καλοκαίρι του 1944 εργαζόταν πλήρη δυνάμει. Οι ιστορικοί υπολογίζουν ότι αρκετές χιλιάδες Εβραίοι δολοφονούνταν εκεί καθημερινά. Κατά τη διάρκεια της αποστολής τους οι Sonderkommando είχαν μια σχετικά προνομιακή μεταχείριση. Τους επιτρεπόταν να παίρνουν τα τρόφιμα που εύρισκαν στους μεταφερόμενους και να έχουν σχετική ελευθερία κίνησης στα όρια πάντα της περιμέτρου τους. Αλλά η αποστολή που τους είχε ανατεθεί ήταν εξαντλητική και εξολοθρεύονταν τακτικά – κάθε 3 ή 4 μήνες – ώστε να μην υπάρχουν μάρτυρες των εκτελέσεων.

Η οικογένειά σας επηρεάστηκε;
Μέρος της οικογένειάς μου εκτελέστηκε στο Άουσβιτς. Ήταν κάτι για το οποίο μιλούσαμε κάθε μέρα. Όταν ήμουν μικρός είχα την εντύπωση ότι «κάτι κακό είχε γίνει» , το φανταζόμουν σαν μια μαύρη τρύπα φωλιασμένη ανάμεσά μας. Κάτι είχε σπάσει και αδυνατούσα να καταλάβω τί ακριβώς με κρατούσε απομονωμένο. Για πολλά χρόνια δεν καταλάβαινα. Μετά έφτασε η στιγμή να επανασυνδεθώ με αυτό το συγκεκριμένο κομμάτι της οικογενειακής μου ιστορίας.

Γιατί επιλέξατε να χρησιμοποιήσετε τα αρχεία της Sonderkommando;

Πάντα έβρισκα απογοητευτικές τις ταινίες για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επιχειρούσαν να φτιάξουν ιστορίες επιβίωσης και ηρωισμού, αλλά κατά τη γνώμη μου επανασυγκροτούν μια μυθοποιημένη αντίληψη του παρελθόντος. Τα αρχεία της Sonderkommando αντίθετα, είναι συμπαγή, παρόντα και απτά. Περιγράφουν επακριβώς, εδώ και τώρα, την «συνήθη» λειτουργία ενός εργοστασίου θανάτου με την οργάνωσή του, τους κανόνες του, τους εργασιακούς του ρυθμούς, τις βάρδιες, τους κινδύνους και την μέγιστη παραγωγικότητα. Τα SS χρησιμοποιούσαν την λέξη «stock» (αποθηκευμενο υλικό) όταν μιλούσαν για πτώματα. Το εργοστάσιο αυτό παρήγαγε πτώματα. Αυτά τα αρχεία μου επέτρεψαν να τα δω όλα μέσα από τα μάτια των καταραμένων των στρατοπέδων εξόντωσης.

Πώς όμως αφηγείσθε μια φανταστική ιστορία μέσα από την καρδιά ενός στρατοπέδου εξόντωσης σε πλήρη λειτουργία;
Αυτό ήταν πράγματι προβληματικό. Δεν ήθελα να ηρωοποιήσω κανέναν. Δεν ήθελα την άποψη εκείνων που επέζησαν, ούτε ήθελα να δείξω πολλά ή όλα αυτού του εργοστασίου θανάτου. Ήθελα μόνο μια οπτική συγκεκριμένη και να πω μια ιστορία όσο το δυνατόν πιο απλή. Διάλεξα την οπτική γωνία ενός ανθρώπου, του Saoul , ενός Ούγγρου Εβραίου, μέλους της Sonderkommando και διατήρησα αυτή την θέση αυστηρά δείχνοντας τί βλέπει. Τίποτα περισσότερο ή λιγότερο. Δεν είναι όμως μια υποκειμενική θέση γιατί τον βλέπουμε σαν χαρακτήρα και δεν ήθελα να μειώσω την ταινία σε μια απλή οπτική προσέγγιση. Αυτό θα ήταν τεχνητό. Η αισθητική, κάθε άσκηση στυλ ή δεξιότητας έπρεπε να αποφευχθούν. Επιπλέον, αυτός ο άνθρωπος είναι το σημείο εκκίνησης μιας μοναδικής, βασανιστικής και πρωτόγονης ιστορίας: πιστεύει ότι αναγνώρισε τον γιό του ανάμεσα στα θύματα των θαλάμων αερίου και είναι αποφασισμένος να σώσει το σώμα του από τους φούρνους, να βρει ένα Ραββίνο να πει το kaddish και να το θάψει. Ο,τι κάνει ορίζεται από την αποστολή του, η οποία φαίνεται τελείως άνευ αντικειμένου στα πλαίσια αυτής της επίγειας κόλασης, που είναι το στρατόπεδο εξόντωσης. Η ταινία εστιάζει σε μια άποψη και στην γραμμή δράσης ενός ανθρώπου, πράγμα που επιτρέπει στον χαρακτήρα να συναντηθεί με άλλες απόψεις και πράξεις. Το στρατόπεδο πάντως γίνεται αντιληπτό υπό το πρίσμα του ταξιδιού του Σαούλ.

Απαγορεύσατε κάτι στον εαυτό σας;
Δεν ήθελα να δείξω το πρόσωπο της φρίκης ανοιχτά ή να αναπαράξω τις ακρότητες μπαίνοντας μέσα στους θαλάμους αερίων ενώ οι άνθρωποι πέθαιναν. Το φιλμ ακολουθεί αυστηρά τις κινήσεις του Σαούλ. Έτσι σταματάμε στην πόρτα του θαλάμου αερίων και μπαίνουμε μόνο μετά την εξόντωση όταν απομακρύνονται τα πτώματα και όταν ξεπλένονται τα ίχνη όσων συνέβησαν εκεί για να προετοιμασθούν για την επόμενη ομάδα. Οι χαμένες εικόνες είναι εκείνες του θανάτου, εικόνες που δεν πρέπει να επαναδημιουργηθούν, ούτε πρέπει να πειραχθούν και να χειραγωγηθούν. Επειδή είναι σημαντικό για μένα να μείνω στην οπτική γωνία του Σαούλ, δείχνω μόνο ό,τι βλέπει, ό,τι προσέχει. Δουλεύει στο κρεματόριο για 4 μήνες σαν προστατευτικό αντανακλαστικό, δεν παρατηρεί πλέον την φρίκη, γι’ αυτό έστειλα την φρίκη στον background θολή ή εκτός πλάνου. Ο Σαούλ βλέπει μόνο το αντικείμενο της αναζήτησής του. Αυτό δίνει στην ταινία τον οπτικό της ρυθμό.

Ποιος υποδύεται τον Σαούλ;

Ο Giza Rοhrig, ο οποίος δεν είναι ηθοποιός, αλλά ένας Ούγγρος συγγραφέας και ποιητής που ζει στη Νέα Υόρκη. Τον γνώρισα πριν μερικά χρόνια και μου ήρθε στο μυαλό για τον ρόλο πιθανόν επειδή είναι κάποιος ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή κίνηση, τα χαρακτηριστικά του προσώπου του και το σώμα του συνεχώς αλλάζουν. Είναι αδύνατον να βρεις την ηλικία του γιατί είναι ταυτόχρονα νέος και γέρος, αλλά επίσης ωραίος και άσχημος, συνηθισμένος και ξεχωριστός, βαθύς και ατάραχος, ετοιμόλογος και αργός. Κινείται σαν νευρόσπαστο, αλλά επίσης ξέρει να μένει ήρεμος και σιωπηλός…

Αυτός ο χαρακτήρας και η ταινία σας προσπαθούν να αντιπαραθέσουν μια τελετή θανάτου με το εργοστάσιο θανάτου, την τελετουργία με τον μηχανισμό, την προσευχή με τον θόρυβο.

Όταν δεν υπάρχει πλέον ελπίδα, από τα βάθη αυτής της κόλασης, η εσωτερική φωνή του Σαούλ του λέει: πρέπει να επιβιώσεις για να ολοκληρώσεις μια ενέργεια, η οποία είναι φορέας ενός ανθρώπινου, αρχέγονου, ιερού νοήματος. Μία πράξη γεμάτη νόημα, η οποία βρίσκεται στην απαρχή της ανθρώπινης κοινότητας και των θρησκειών: η απότιση φόρου τιμής στο σώμα του νεκρού.

Επιμέλεια Νικόλας Αρώνης

σχόλια αναγνωστών
oδηγός χρήσης