«Η κίνηση του εκκρεμούς. Άτομο και κοινωνία στη νεότερη ελληνική πεζογραφία 1974-2017» τιτλοφορείται η μελέτη του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις. Στην πραγματικότητα το χρονικό της εύρος της μελέτης υπερβαίνει το 1974 και τη Μεταπολίτευση (την εποχή που η Ελλάδα περνάει από τη δικτατορία στη δημοκρατία), καλύπτοντας το σύνολο της μεταπολεμικής περιόδου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η έρευνα καλύπτει τους πεζογράφους που εμφανίστηκαν στα ελληνικά γράμματα μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και οι οποίοι παραμένοντας άρρηκτα συνδεδεμένοι με τα καυτά ζητήματα της πολιτικής και της Ιστορίας έδωσαν σημαντικό μέρος του έργου τους κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης.
Το βιβλίο του Χατζηβασιλείου δοκιμάζει να απαντήσει σ΄ ένα θεμελιώδες ερώτημα: στο πώς αντανακλάται η σχέση ατομικού και συλλογικού σε μια πεζογραφία που καλείται να αντιμετωπίσει μια κοινωνία εντελώς διαφορετική από την κοινωνία των δεκαετιών του 1950 και του 1960. Τι ακριβώς, όμως, σημαίνει ατομικό και συλλογικό και πώς θα το συναρτήσουμε με τη μελέτη μιας εκτεταμένης λογοτεχνικής περιόδου, που αναπτύσσεται, όπως κάθε λογοτεχνική περίοδος, σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο; Μιλώντας για την ιστορία της μεταπολιτευτικής πεζογραφίας στην Ελλάδα δεν μπορούμε, βεβαίως, να τη συνδέσουμε παρά μόνον αναλογικά με την κοινωνιολογική και την πολιτική ιστορία του ατόμου και της κοινωνίας στην Ευρώπη.
Όπως κι αν έχει, οι μεταπολιτευτικοί συγγραφείς σπεύδουν να αποφορτίσουν τον λόγο τους από το δράμα της πολιτικής και της Ιστορίας και να κόψουν προοδευτικά τους δεσμούς του ατόμου με τον δημόσιο χώρο. Το άτομο χάνει έτσι την ιδιότητα τού πολίτη ενώ και ο ατομικισμός του αποβάλλει τον κοινωνικό του χαρακτήρα. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, οι πεζογράφοι της μεταπολίτευσης θα διαφοροποιηθούν σαφώς από τις επιλογές και τη στάση των προδικτατορικών συγγραφέων, όπου η λογοτεχνία μεταφράζεται ευθέως σε πολιτική πράξη. Το άτομο μπορεί να αποκτά τώρα προτεραιότητα, ταυτοχρόνως, όμως, μοιάζει έτοιμο να ξεβραστεί από το περιβάλλον του, τείνοντας να ταυτιστεί με ένα απέραντα ασυνεχές και άδειο παρόν. Η ελευθερία του είναι από αυτήν την άποψη εκφυλισμένη. Κι έτσι θα στρωθεί το έδαφος για τους παρωδούς της γενιάς του 1980, οι οποίοι θα προχωρήσουν διαμέσου της καταθλιπτικής ειρωνείας του τερατόμορφου κόσμου τους σ΄ έναν περαιτέρω υποβιβασμό του ατόμου, εγκαταλείποντάς το σε μιαν αυστηρά ιδιωτική περιοχή. Η ίδια συνθήκη θα ισχύσει σε μεγάλο βαθμό και για μιαν άλλη, πολύ πιο πλατιά κατηγορία της μεταπολιτευτικής πεζογραφίας, τους συγγραφείς του περιχαρακωμένου εγώ και της οικογενειακής καθημερινότητας, που θα αναδείξουν το κοινωνικό μόνο σαν μισοσβησμένο ίχνος.
