Αχιλλέας Κούμπος
Αναισθησιολόγος – Εντατικολόγος
www.akoumpos.gr
«Το ιατρικό κατεστημένο έχει γίνει σημαντικότατη απειλή για την υγεία». Με αυτή την πρόταση ξεκινά το πολύ σημαντικό βιβλίο του φιλοσόφου Ιβάν Ίλλιτς, Ιατρική Νέμεση (1976) και στα ελληνικά μπορείτε να το βρείτε από τις εκδόσεις Νησίδες. Αν θεωρείτε ότι η ιατρική πρέπει να αμφισβητηθεί στα σοβαρά και θέλετε να βρείτε επιχειρήματα υπέρ της άποψής σας, μπορεί να διαβάσετε το βιβλίο, το οποίο είναι η πρώτη αξιόπιστη κριτική στην σύγχρονη ιατρική. Αν πάλι πιστεύετε ότι η σύγχρονη ιατρική κάνει καλό στην υγείας μας, ας ακούσετε τους εκπροσώπους της ιατρικής και τους πολιτικούς που την υποστηρίζουν.
Στα λίγα που ακολουθούν θα αναπτύξω κάποιες από τις ιδέες του φιλοσόφου (σελ. 58 – 60 της ελληνικής έκδοσης), όπως ο τρόπος που ο θάνατος και ο ετοιμοθάνατος γίνονται εμπόρευμα προς αγορά και πώληση. Όμως, για να μετατραπεί ένας βιολογικά, ηθικά και πολιτικά μοναδικός άνθρωπος σε εμπόρευμα πρέπει να χάσει την αυτονομία του και να παραδοθεί άνευ όρων στο εμπόριο. Δηλαδή να χάσει το δικαίωμα να αποφασίζει μόνος του για τον εαυτό του, να απολέσει το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης και της ευθύνης. Για να χαθεί το δικαίωμα της αυτονομίας πρώτα πρέπει να μετατραπεί σε «στατιστικό άνθρωπο». Τι είναι όμως αυτός ο άνθρωπος και πως γίνεται η μετατροπή; Ο στατιστικός άνθρωπος θα λέγαμε ότι είναι η μαθηματική επεξεργασία και αποτύπωση όχι μόνο των αμιγώς βιολογικών παραμέτρων αλλά και η πολτοποίηση των αξιών, των προτιμήσεων, και των προτεραιοτήτων που έχει για την ζωή. Ο στατιστικός άνθρωπος είναι στην ουσία η κατάργηση της ατομικότητας του προσώπου και η είσοδός του στην υποτιθέμενη αντικειμενικότητα της εκατοστιαίας κλίμακας των αριθμών. Η ιδέα του ποσοστού (κρουσμάτων, εμβολιασμού, θανάτων) αντικαθιστά την ιδέα του αυτοπροσδιορισμού (πρωτοβουλία, ανεξαρτησία σκέψης) με αποτέλεσμα οι ανάγκες του ατόμου να υποτάσσονται στις «ανάγκες» ενός εξίσου απρόσωπου και τελικά απάνθρωπου κοινωνικού συνόλου. Οι ανάγκες του συνόλου θεωρούνται πλέον σημαντικότερες με συνέπεια οι προληπτικές ιατρικές διαδικασίες να γίνονται υποχρεωτικές. Το δικαίωμα του ατόμου να αρνηθεί μια θεραπεία χάνεται με το πρόσχημα ότι η κοινωνία δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος των δυσβάστακτων νοσηλειών των ανεύθυνων πολιτών. Αυτό το συμπέρασμα θα στηριχθεί στα αποτελέσματα των στατιστικών μετρήσεων που το ίδιο το ιατρικό κατεστημένο διεξάγει που φυσικά θα δείξει την μεγάλη «χασούρα» σε ζωές και πόρους εξαιτίας της ανευθυνότητας του ατόμου. Για το ιατρικό καθεστώς η ιδέα της ευθύνης των πολιτών εκφράζεται μέσα από την υπακοή τους στα «αλάνθαστα» ιατρικά πρωτόκολλα. Εφόσον ο στατιστικός άνθρωπος αδυνατεί να σκεφτεί και να δράσει ελεύθερα είναι λογικό να αποτελέσει μέλος μιας ιατρικής γραφειοκρατικής διαδικασίας που σχεδιαστές και διαχειριστές γίνονται οι γιατροί, ενώ η γραφειοκρατία επενδύεται με τον μανδύα των επιστημονικών μελετών για να γίνει πιο πειστική. Άπαξ και ολοκληρωθεί η μετάβαση από τον φυσικό άνθρωπο στον στατιστικό, τότε εισήλθαμε στον κόσμο της αγοράς, στον κόσμο των εμπορευμάτων.
Όσο πιο βαριά είναι η κατάσταση ενός ασθενούς τόσο περισσότερο κλιμακώνουμε την θεραπεία. Αυτό το βλέπουμε ξεκάθαρα στις ΜΕΘ όπου το ημερήσιο κόστος δεν μπορούμε καν να το υπολογίσουμε, όπου «οι ιερουργούντες με τα λευκά και τα μπλε κολάρα περιχύνουν με αντισηπτικές ευωδίες ό,τι απέμεινε από τον ασθενή». Είναι εκείνο το σημείο όπου η θρησκευτική τελετουργία συγχωνεύεται με την ιατρική τεχνολογία και τα όρια «μεταξύ του γιατρού και του εργολάβου κηδειών έχει ξεθωριάσει». Τότε ο «ταχυδακτυλουργός γιατρός» αυτοχρίζεται διαχειριστής της κρίσης που βιώνει ο ασθενής και του δείχνει με σκληρό τρόπο ότι η ισχύς της κοινωνίας είναι τεράστια πάνω του. Ήδη όμως ο ασθενής, με τις ιδιαιτερότητες του, έχει πάψει να υπάρχει και για τον διαχειριστής της κρίσης είναι μονάχα ένας στατιστικός άνθρωπος, ένας μέσος όρος. Η ζωή και ο θάνατός του είναι στα χέρια του γιατρού, όπως τα οικονομικά του ορίζονται από τα επιτόκια των τραπεζών, οι φόροι που του επιβάλουν είναι στη διάθεση της κυβέρνησης, η ασφάλειά του επαφίεται στα γκλοπ της αστυνομίας.
Μια «νοσηρή κοινωνία», σύμφωνα με τον Ίλλιτς, παραχωρεί στον γιατρό ορισμένα πράγματα. Του παραχωρεί εξουσίες που μόνο ο στρατιωτικός μπορεί να αξιώσει. Δηλαδή, σε συνθήκες κρίσης, αυτός που κάνει κουμάντο «βρίσκεται έξω από τους καθιερωμένους κανόνες δικαιοσύνης και ευπρέπειας». Εφόσον έχει εξουσία πάνω στον θάνατο παύει να είναι θνητός και όπως συμβαίνει με τον «διοικητή μιας στρατιωτικής καταδρομής, τις δολοφονίες που διαπράττει τις καλύπτει η πολιτική». Έτσι το ιατρικό επάγγελμα γίνεται ιερό και απαραβίαστο από κριτική και μομφές, ακόμα και αν προέρχονται εκ των έσω. Είδαμε ήδη το ακαταδίωκτο που ψήφισαν οι πολιτικοί για τους γιατρούς και προσφάτως για τους εκπαιδευτικούς, που ακολουθούν τις εντολές των γιατρών.
Εφόσον τους έχουν παραχωρηθεί τέτοιες στρατιωτικές εξουσίες, η κλιμάκωση των θεραπειών στους βαρέως πάσχοντες δεν υπόκεινται σε κανένα έλεγχο για την αποτελεσματικότητά τους. Οι πόροι που ζητούν οι γιατροί, μιλώ για ερευνητικούς, φαρμακευτικούς, υλικοτεχνικούς, δεν γνωρίζουν όρια. Οι ετοιμοθάνατοι δεν ελπίζουν σε τίποτα παρά μόνο εναποθέτουν την λιγοστή ζωή τους στον τεράστιο βωμό των προσδοκιών του γιατρού. Οι γιατροί δεν βλέπουν ξεχωριστούς ασθενείς αλλά τις δικές τους προσδοκίες που ενισχύονται από τις στατιστικές μελέτες των στατιστικών ανθρώπων. Ο έλεγχος των προσδοκιών των γιατρών γίνονται από τους ίδιους τους γιατρούς, πράγμα ευνοϊκό για αυτούς.
Οι άνθρωποι στις μέρες μας πεθαίνουν στα νοσοκομεία. Ο θάνατος στο σπίτι σχεδόν απαγορεύεται αφού η απουσία γιατρού στο προσκέφαλό του θεωρείται σχεδόν συμφορά. Επιπλέον, μπορεί να υπάρξουν και νομικές επιπλοκές αν μείνουμε σπίτι για να πεθάνουμε. Φυσικά όσο ο θάνατος γίνεται νοσοκομειακός τόσο αυξάνονται τα έξοδα και όσο αυξάνονται τα έξοδα τόσο κάποιοι θα πλουτίζουν. Το κόστος των ετοιμοθάνατων ασθενών αυξήθηκε κατά 1200% στις ΗΠΑ του 1975! Στις μέρες μας, ο ετοιμοθάνατος δεν πεθαίνει σε απλό θάλαμο νοσηλείας αλλά η θεραπεία κλιμακώνεται εντός της ΜΕΘ όταν αρχίσει ο ασθενής να πνέει τα λοίσθια. Δίπλα σε γιατρούς και νοσηλευτές, ο θάνατος κοινωνικοποιείται και η ατομικότητα εκμηδενίζεται. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον υποχρεωτικής θεραπείας, άκουσα γιατρό σε τηλεοπτικό κανάλι να εκπλήσσεται που ένας ασθενής δεν ήθελε να διασωληνωθεί και να εισαχθεί στην ΜΕΘ, ρωτώντας με απορία: «πως είναι δυνατόν να αρνείται την θεραπεία;». Η άρνηση της θεραπείας είναι τελικά κάτι το αδιανόητο για τους περισσότερους γιατρούς.
Παρά την τεράστια αύξηση των ιατρικών δαπανών η μέση διάρκεια ζωής παραμένει ίδια στις πλούσιες χώρες της δύσης από τέλη της δεκαετίας του 1970. Επιπλέον, ο Thomas McKeown (στο βιβλίο του Ο ρόλος της Ιατρικής) έδειξε ότι το προσδόκιμο επιβίωσης αυξήθηκε κυρίως λόγω της καλύτερης διατροφής, συνθηκών διαβίωσης, καθαρού νερού, και ελέγχου γεννήσεων και πως οι παρεμβάσεις της ιατρικής όπως ανοσοποίηση, αντιβίωση, καραντίνα είχαν μικρή επίδραση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι σημερινές χώρες του τρίτου κόσμου υστερούν σε μέσους όρους ζωής γιατί οι συνθήκες ζωής και η επάρκεια σε φαγητό και καθαρό νερό υπολείπονται κατά πολύ σε σχέση με την Δύση. Συνήθως, οι αποτελεσματικές ιατρικές παρεμβάσεις είναι φτηνές, πχ η αντιβίωση, ενώ πολυδάπανες θεραπείες, όπως η νοσηλεία σε μια ΜΕΘ, προσφέρουν λίγα στην επιμήκυνση της ζωής. «Το χρήμα έχει την τάση να επιμηκύνει τον θάνατο» και οι ΜΕΘ σε μεγάλο βαθμό είναι μια τέτοια απόδειξη.
Το εξισωτικό μας πάθος για παροχές υγείας, να δίνουμε τα πάντα σε όλους, είναι μια συνέπεια της ισότητας απέναντι στην υγεία και την αρρώστια, Όμως ο θάνατος δεν παίζει δίκαια. Προτιμά ανθρώπους με πολλά προβλήματα που έχουν ήδη διάγει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους ή προτιμά να εκμεταλλεύεται τον ριψοκίνδυνο τρόπο ζωής των νέων. Η άρνηση να δεχτούμε αυτή την προτίμηση του θανάτου δημιουργεί καταστάσεις που σήμερα ταλανίζουν τις κοινωνίες. Η επιθυμία της Δύσης να έχουν οι αναπτυσσόμενες χώρες ίση πρόσβαση σε εμβόλια είναι δείγμα την απόλυτης εξισωτικής παράνοιας. Η αντιμετώπιση όλων των ανθρώπων (σε όλες τις χώρες) ως απλά ίσους, δείχνει ότι η ιατρική αγνοεί τα πραγματικά περιβαλλοντικά, πολιτισμικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα. Η αντιμετώπιση όλων των ανθρώπων ως βιολογικές μηχανές που διέπονται από κοινούς ιατρικούς νόμους έχει ως συνέπεια την δημιουργία γραφειοκρατικών πρωτοκόλλων από την μια άκρη της γης στην άλλη. Μια τέτοια βιολογική μαζοποίηση μας μετατρέπει σε μηχανές τις οποίες μπορούμε να επισκευάσουμε επιτόπου, να πουλήσουμε ανταλλακτικά, να τις εφοδιάσουμε με καύσιμα. Μια τέτοια βιολογική βιομηχανία είναι μια εμπορευματοποιημένη ιατρική όπου όλα πουλιούνται και αγοράζονται. Ο ετοιμοθάνατος δεν έχει δικαίωμα να μην συμμετέχει σε αυτό το παγκόσμιο ιατρικό ανταλλακτήριο (φαρμακευτικό προϊόν έναντι χρήματος), γιατί η κοινωνικοποίηση της υγείας και η αντιμετώπιση της αρρώστιας δεν ανήκει σε μεμονωμένα πρόσωπα: ανήκει στην απρόσωπη κοινωνία, ανήκει στην πανανθρώπινη κοινωνία, τελικά ανήκει στους ισχυρούς.
Ο στατιστικός άνθρωπος δεν σκέφτεται ούτε δρα. Είναι παθητικός δέκτης της ιατρικής εξουσίας και σε περίπτωση που αντιδράσει, η πολιτική εξουσία τον επαναφέρει σε τάξη, πχ στερώντας το εισόδημα της οικογένειας αν δεν συμμορφωθεί με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό. Ένας τέτοιος άνθρωπος χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και παραδίδει τον θάνατο και την υγεία στα χέρια της ιατρικής. Ο Ίλλιτς, λέει χαρακτηριστικά: «η άρνηση του γιατρού να αναγνωρίσει το σημείο πέρα από το οποίο παύει να είναι χρήσιμος ως θεραπευτής και να αποτραβηχτεί όταν ο θάνατος εμφανίζεται, τον έχει μετατρέψει σε παράγοντα που ευνοεί την ανευθυνότητα ή την πλήρη συγκάλυψη. Η απροθυμία του αρρώστου να πεθάνει μοναχός του, τον καθιστά αξιολύπητα εξαρτημένο. Έχει τώρα χάσει την πίστη του στην ικανότητα να πεθαίνει, την ετοιμοθάνατη μορφή που μπορεί να πάρει η υγεία, και έχει ανάγει σε σημαντικό δικαίωμά του να τον αποτελειώσουν οι επαγγελματίες».
Η μετατροπή του ανθρώπου σε ποσοστά επιστημονικών μελετών, οι εξουσίες που παραχωρήθηκαν στους γιατρούς από τους πολιτικούς, το εξισωτικό μας πάθος ανεξάρτητα σε πιο επίπεδο υγείας και αρρώστιας βρισκόμαστε, μαζί με την καλλιέργεια της ανευθυνότητας, δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος μέσα στο οποίο θα ανθίσουν το εμπόριο της ζωής και του θανάτου. Ένας θάνατος ξεκομμένος από τις αξίες που πρεσβεύει ο ετοιμοθάνατος είναι το πεδίο δράσης του καλού εμπόρου: καθορίζει μόνος του τιμές αγοράς και πώλησης.
