“Nothing in life is to be feared, it is only to be understood.
Now is the time to understand more, so that we may fear less.”

Marie Curie.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Η μίμηση, όπως και η βία που την συνοδεύει, αποτελεί βασικό μηχανισμό επιβίωσης της κοινωνίας και όχι το αντίθετο. Οι άνθρωποι δεν επιθυμούν άμεσα ένα τυχαίο αντικείμενο, αλλά αυτό που θέλουν οι υπόλοιποι γύρω τους.

Αν θυμηθείτε τον Θερβάντες και τον Δον Κιχώτη του, θα δείτε πως ο ρομαντικός αυτός ιππότης περιγράφει στον ταπεινό δούλο του Σάντσο τι πρέπει να θέλουν και περιγράφει τους ήρωες της Ιπποσύνης σαν ιδανικούς άρχοντες που πρέπει αυτοί οι δυο ονειροπόλοι να μιμηθούν.

Τελικά αν επιθυμούμε ότι επιθυμούν όλοι οι άλλοι και η μίμηση αυτή είναι μεταδοτική, ιδιαίτερα στην κοινωνία της πληροφορίας και των έξυπνων συσκευών, είναι βέβαιο πως θα προκύψουν και βίαιες συγκρουσεις. Στον καπιταλισμό η ιδιοκτησία είναι η απόλυτη επιθυμία όλων για όλα και γι’ αυτό οι κοινωνίες αυτές δεν θα είναι ποτέ ήσυχες και κοινοβιακές…

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ησυχία και ηρεμία επικρατεί στα μοναστήρια, αλλά και σε μερικές κοινότητες που συντηρούν ένα είδος θρησκευτικού κομμουνισμού όπου όλοι έχουν απ’ όλα, χωρίς όμως να τους ανήκουν. Όταν όμως τα αγαθά αποκτούν μια αξία που ρυθμίζεται από την αγορά, τότε σαν φυσικό επακόλουθο έρχεται η σύγκρουση και ο ανταγωνισμός.

Ο ανταγωνισμός και το εμπόριο είναι οι δυο πυλώνες που άλλαξαν τους ρυθμούς ανάπτυξης της ήσυχης κοινωνίας όπως θα’ λεγε και ο Claude Lévi-Strauss. Στις ήσυχες κοινωνίες που υπάρχουν ακόμα σε δάση του Αμαζόνιου, σε νησιά του Ειρηνικού, σε μοναστήρια και θρησκευτικές κοινότητες, οι βίαιες συγκρούσεις είναι σχεδόν ανύπαρκτες.

Στις βιομηχανικές και νεωτερικές κοινωνίες της ανάπτυξης, όπως ονομάζονται, η βία και η σύγκρουση είναι εγγενή στοιχεία της πορείας τους. Φαίνεται πως μαζί με τον πολιτισμό και τα τόσα καλά που φέρνει, χαρίζει και το Κουτί της Πανδώρας, με δώρα όπως τους πολέμους, τις εμφύλιες και θρησκευτικές συγκρούσεις. Όπως τα δύο πρόσωπα του Ιανού…

Πηγή όλων των δεινών, όπως και των καλών, είναι όμως ο άνθρωπος που κουβαλά την βία σαν φυσικό χάρισμα. Μια βία ανεξέλεγκτη που στα ζώα δεν υπάρχει: τα ζώα πάνω από το θύμα τους σταματούν τη σύγκρουση για να φάνε, οι άνθρωποι όχι. Η βια λοιπόν τείνει να είναι ολοσχερώς καταστρεπτική και συνεπώς επικίνδυνη επειδή δεν γνωρίζει όρια, λέει ο Girard.

Στις προβιομηχανικές κοινωνίες οι συγκρούσεις έσβηναν με την παρέμβαση της εκκλησίας, της θρησκείας, της μαγείας, των σαμάνων, της ελέω θεού βασιλείας  και κυρίως, μέσω της απειλής και του φόβου της τιμωρίας. Η «Κόλαση» του Δάντη αλλά και η κόλαση των χριστιανών αυτόν τον ρόλο έπαιζαν και ίσως παίζουν ακόμα.

Οι κανόνες οργάνωσης ακολουθούν την βιομηχανική κοινωνία με θεσμούς αυστηρούς φύλακες και τιμωρίες που αριθμός ουκ έστιν, τα οποία χωρίς να λύνουν οριστικά το πρόβλημα της βίας, ως ένα βαθμό το ελέγχουν χωρίς όμως να είναι ιδανική λύση.

Ο Churchill έλεγε με χιούμορ (αλλά και μια δόση αλήθειας βέβαια) πως η δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα, με εξαίρεση όλα τα άλλα. Ιδανικό πολίτευμα δεν έχει ακόμα εφευρεθεί, αφού ακόμα και η αρχαία Αθήνα της δημοκρατίας ήταν μια δημοκρατία των αρίστων και των πλουσίων που δεν ξεπερνούσαν τις τριάντα χιλιάδες ψυχές.

Στην Αθήνα για να ψηφίσεις έπρεπε να είσαι ιδιοκτήτης γης ˙ οι δούλοι και οι  φτωχοί δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Χωρίς να υποτιμούμε τις δημοκρατίες του σήμερα που έχουν τόσο πολύ εξελιχθεί, αντιμετωπίζουν ανάλογες δυσκολίες γιατί οι πλούσιες χώρες είναι αυτές που αποφασίζουν για ολόκληρο τον πλανήτη κι ας φαίνεται πως όλες μαζί ψηφίζουν.

Το δίκαιο δεν είναι δικαιοσύνη και μοιάζει από αρχαιοτάτων χρόνων το δίκαιο να είναι πάντα το δίκαιο του δυνατού. Το αθηναϊκό παλιά, το αμερικανικό σήμερα, το κινεζικό αύριο, μοιάζει πως θα τιμωρούν τον ανθρώπινο νου με αδιέξοδα ερωτήματα χωρίς απαντήσεις για το ποιο δίκαιο είναι πιο δίκαιο.

Το σίγουρο είναι πως οι κοινωνίες έγιναν πιο πλούσιες, πιο παραγωγικές ˙ σταμάτησαν την πείνα και τις μεγάλες λοιμώδεις αρρώστιες, αλλά την βία και τον πόλεμο δε μπόρεσαν να τον σταματήσουν και ούτε φαίνεται πως θα σταματήσουν στο άμεσο μέλλον. Ζούμε σε ένα πλανήτη όπου η αμοιβαία εκμηδένιση σταμάτησε μόνο με την απειλή εκμηδενισμού του αντιπάλου και σε αυτό η ατομική βόμβα συνέβαλε αποφασιστικά, αφού ο καθείς ξέρει πως το όπλο αυτό θα σκοτώσει έχθρους και φίλους σε ελάχιστα δευτερόλεπτα (ο φόβος φυλάει τα έρμα).

Από την εποχή του Hegel (το λογικό υποκείμενο γεννιέται στην θέση του άλλου), η σύγχρονη φιλοσοφία προσπάθησε να ερμηνεύσει τον κόσμο και τις αντιφάσεις του μέχρι το Μαρξ, που προσπάθησε να τον αλλάξει χωρίς επιτυχία αφού οι ίδιες αντιφάσεις βασανίζουν τις πολιτισμένες κοινωνίες με τον ίδιο τρόπο όπως και παλιά. Οι αριστερές ιδέες είχαν ως πυρήνα τον άνθρωπο και οι δεξιές πιο πολύ τον πλούτο, που θεωρούσαν ατμομηχανή του πολιτισμού. Κάπου στη μέση, γεννιούνται ιδέες που προσπαθούν να παντρέψουν την βίαιη ανάπτυξη με την ανθρώπινη ματιά.

Στην Αμερική που είναι το θερμόμετρο του πολιτισμού και της ανάπτυξης, οι ακραίοι φιλελεύθεροι (libertarians) θεωρούν πως μόνο το 1% του πληθυσμού είναι χρήσιμο γιατί αυτό παράγει τον πλούτο, στέλνοντας σχεδόν στον Καιάδα όσους γεννήθηκαν πιο φτωχοί και λιγότερο προικισμένοι. Τα κοινωνικά μέτρα  υποστήριξης των αδυνάτων ξεκίνησαν κυρίως στη Βρετανία μετά τον Β’ ΠΠ, με την νοσοκομειακή περίθαλψη δωρεάν και μια αντίληψη του κράτους ως παραγωγού και βοηθού της αγοράς όταν η αγορά έπεφτε έξω. Ο Κεϋνσιανισμός, ένα ήπιο σύστημα κεντρώας αντίληψης, επικρατούσε μέχρι το 1980 όπου οι πιο φιλελεύθερες ιδέες όπως του Friedman πήραν πίσω την εξουσία τόσο στην Αμερική, όσο και στην Βρετανία με τον Θατσερισμό.

Η σημαντική αλλαγή στα καθεστώτα της σοβιετίας, δηλαδή η κατάρρευση του σοβιετικού μοντέλου παραγωγής, έφερε ανατροπές και συγκρούσεις, πολέμους και εμφυλίους, που ακόμα και σήμερα δεν έχουν σταματήσει, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την Συρία. Μοιάζει πως στην οικονομία το μοντέλο που επικράτησε είναι ένα και μοναδικό, το καπιταλιστικό, χωρίς εναλλακτική πρόταση.

Το παλιό αντίπαλο δέος του αμερικανικού ονείρου, ο σοσιαλισμός, φαίνεται να νικήθηκε σε όλα τα επίπεδα και ως αποτέλεσμα αυτού οι πιο ακραίες ιδέες φιλελευθερισμού σαρώνουν σε όλο τον κόσμο. Αν την εποχή του 1960 η αριστερά σήμαινε πρόοδο και ανθρωπισμό, σήμερα η δεξιά και η ακροδεξιά δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας πως τη νίκη θα την γιορτάσουν πανηγυρικά με τον ρατσισμό, τον σεξισμό και τα πιο ακραία μισαλλόδοξα συνθήματα να επικρατούν.

Φαίνεται πως ο «Πλούτος των Εθνών» του Adam Smith φτώχυνε σε ιδέες αλλά πλούτισε σε τραπεζικό και πλαστικό χρήμα. Αυτό έχει σαν συνέπεια τις «κοινωνίες του σοκ» ˙ όπως τα ηλεκτροσόκ πονάνε το ανθρώπινο σώμα και το παραλύουν, έτσι και οι ακραίες φοβιστικές καμπάνιες των ΜΜΕ τρομοκρατούν τους πολίτες παγκοσμίως. Ο νέος τρομοκράτης είναι ο ξένος, ο φτωχός, ο αλλόθρησκος.

Κάθε χρόνο πεθαίνουν χίλιες φορές περισσότεροι άνθρωποι από το φαγητό και τα νοσήματα που προκαλεί, παρά από τα τρομοκρατικά χτυπήματα. Κάθε χρόνο αυτοκτονούν εκατό φορές περισσότεροι άνθρωποι από όσους σκοτώθηκαν στην Συρία. Το πρόβλήμα όμως είναι η τρομοκρατία γιατί είναι ορατή και ο άνθρωπος την κατανοεί ως απειλή και βία, ενώ το φαγητό σαν φιλική και ευχάριστη δραστηριότητα.

Η μαζική τρομοκράτηση του σύγχρονου ανθρώπου με όπλο την υπαρκτή μεν, αλλά όχι τόσο σοβαρή τρομοκρατία, έχει ένα στόχο: να φοβίσει τον άνθρωπο και να τον παραλύσει. Ο εχθρός είναι ο άλλος και ο δήμιος ο ίδιος μας ο εαυτός που είναι βίαιος και τρομακτικός, πλην όμως αόρατος στον καθρέφτη μας.

Αυτό που χρειάζεται η κοινωνία σήμερα είναι το αντίδοτο του φόβου, που θα έχει πάντα σαν βάση την ιστορική φράση του Lincoln «δεν υπάρχει τίποτα να φοβηθούμε, εκτός από τον ίδιο τον φόβο». Φοβήστε τους φόβους σας λοιπόν… Τρομοκρατήστε τους για να καταλάβετε και να γνωρίσετε , γιατί η γνώση είναι το αντίδοτο και η άγνοια το δηλητήριο.

σχόλια αναγνωστών
oδηγός χρήσης