Στο πιο πρόσφατο βιβλίο του “Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst”, ο Robert Sapolsky περιγράφει τους βιολογικούς μηχανισμούς των αισθήσεων και των αισθημάτων του ζώου αλλά και του ανθρώπου. Λέει χαρακτηριστικά ότι οι διαδρομές του μίσους, της αγάπης, του φόβου, της ηδονής, έχουν ένα μόνο διαβιβαστή, την ντοπαμίνη με τους υποδοχείς της ˙ ανάλογα με την έκκριση της και την χρονική στιγμή, η ουσία αυτή μπορεί να σε ανεβάσει στον παράδεισο αλλά και να σε πάει στην κόλαση.
«Η κόλαση όμως είναι συνήθως οι άλλοι» κατά Σαρτρ, γιατί αυτό το δεσποτικό «Εγώ» που κυριαρχεί τη μικρόψυχη σκέψη του καθημερινού ανθρώπου πάντα θα επιβραβεύει τη μηχανή επιθυμιών που γεννιέται μέσα στην ιδανική φωλιά, όπου οι «μονογενείς» θα επιβραβεύονται από την Αγία Τριάδα: Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα.
Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας, δεν θα γίνει ποτέ όμως μεγαλόψυχος. Ούτε θα μετακινηθεί από το μικρό του «Εγώ» στο μεγάλο «Εμείς» για να καταλάβει τον πόνο και την δυστυχία των άλλων.
Ίσως γι’ αυτό οι άνθρωποι τρέχουν πιο φυσικά και αυθόρμητα προς την βια, τον πόλεμο, τον φόνο, παρά στην προσπάθεια να κατανοήσουν και να συμπαθήσουν τους άλλους, τους διαφορετικούς, τους εχθρούς
Οι Ντελέζ και Γκουαταρί στο «Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια: Ο Αντί-Οιδίπους» περιγράφουν αυτή την φονική μηχανή που γεννιέται πάντα ο φασισμός μέσα στον καθένα ξεχωριστά για να γίνει σύστημα, πολύ αργότερα ορατό στις κοινωνίες.
Τα ξανθά κτήνη του ναζισμού τότε μπορεί να είναι και μαύρα και κίτρινα, ανάλογα με την εποχή και την χώρα. Εξάλλου στην Συρία δε χρειάστηκε εισαγωγή Γερμανών πιθήκων, αφού η χώρα τους είχε ήδη αναθρέψει εντός της.
Στην χώρα του Ξένιου Διός, την ομορφότερη βέβαια πατρίδα, με τους εξυπνότερους βέβαια κατοίκους του πλανήτη, τα κτήνη που μισούν όλους του ξένους που το χρώμα τους σκουραίνει όπως του Λάκη Γαβαλά από τις λάμπες μαυρίσματος, δεν γεννήθηκαν ούτε στην Αυστρία που ευδοκιμεί το είδος, ούτε και σε άλλες χώρες της «καθαρής» βόρειας Ευρώπης αλλά εδώ, στα λαϊκά προάστια των Αθηνών.
Άρα η μαυρίλα του μίσους δεν έχει γεωγραφική ιδιοτέλεια ˙ είναι ανιδιοτελής και δημοκρατική και μοιράζεται το μίσος της με όλους τους πολίτες αυτής της γης, από το βορρά μέχρι το νότο της πλούσιας και μορφωμένης Ευρώπης, μέχρι την κακόμοιρη, φτωχή και αμόρφωτη Βραζιλία, όπου τα θύματα του ρατσισμού ψήφισαν τους θύτες τους.
Είναι ίσως παράδοξο, αλλά το είπαν και σοφοί όλων των εποχών: ο άνθρωπος μοιάζει να φοβάται περισσότερο και από τον θάνατο, την σκέψη του και την ελευθερία επιλογής. Γι’ αυτό και οι σύγχρονοι ανθρωπίδες κλείνονται εθελοντικά σε σπίτια – κλουβιά για να ερωτευτούν σε παραλίες, για να γυμναστούν με τους υπόλοιπους «homines hominibus lupi» να τα παρακολουθούν, όπως τις μαϊμούδες στους ζωολογικούς κήπους.
Το σύνδρομο της Στοκχόλμης σε μαζική εκδοχή. Μοιάζει να είναι τόσο φυσικό, που να μην εντυπωσιάζει κανένα πλέον.
Αυτό το είδος neanderthalensis ευδοκιμεί, θυμίζοντας τις παλιές καλές εποχές της Eυρώπης των φαιοχιτώνων και των ναζί. Η ιστορία μάλλον πάντα γράφεται ως τραγωδία και ποτέ ως κωμωδία, όπως θα’ λέγε και ο θείος Κάρολος.
Στο «Η Βία και το Ιερό» αλλά και το «Βία και Θρησκεία» του Rene Girard, περιγράφονται οι μηχανισμοί βίας που αναπαράγονται στις κοινωνίες ως μίμηση.
Ο άνθρωπος, λέει ο Girard, δεν είναι μόνο ένα εξαιρετικά βίαιο ον αλλά και θεμελιωδώς μιμητικόν, όπως θα το έλεγε και ο θείος Αριστοτέλης πιο παλιά «μίμησης εστί δεύτερη φύσις του ανθρώπου».
Η ανθρώπινη βία δεν έχει τα όρια της ζωικής βίας, όπου κάποια στιγμή σταματά από ένστικτο ίσως για να επιβιώσει, η ανθρώπινη βία μπορεί να γίνει καταστρεπτική για την κοινωνία και η ιστορία το έχει αποδείξει πλειστάκις. Οι κοινωνίες για να επιβιώσουν πρέπει να βρουν εξιλαστήρια θύματα όπου οι μονάδες θα θυματοποιούνται και τα πλήθη θα αθωώνονται.
Στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες οι ανθρωποθυσίες γίνονταν με μια τελετουργία ορατή για να πείθει του πιστούς τις εποχές εκείνες που κυριαρχούσε η μεταφυσική σκέψη, η οποία παρέα με τις θρησκείες εκλογίκευε το κακό για να σώσει τους πολλούς από τις μάγισσες, τους άπιστους, αλλά και τις αμαρτίες των επιθυμιών και των σωμάτων… Τα μαρτύρια των χριστιανών, η Ιερά Εξέταση, είναι ορατά σημεία εκλογίκευσης της τιμωρίας ως τρόπο αθώωσης των πολλών, που είχαν βέβαια και την εξουσία με την θεϊκή βούλα και την βασιλική σφραγίδα.
Στον καπιταλισμό όμως συνέβη κάτι μαγικό: οι ελεύθεροι πλέον δούλοι των φεδουαρχών που έγιναν πολίτες και διαχειριστές της εργασιακής τους δύναμης, άρα επικίνδυνοι για χειραφέτηση, έπρεπε να θεοποίησουν και να πιστέψουν στους νέους μάγους που ήταν οι παραγωγοί πλούτου, και να τους υπηρετούν εθελοντικά πλέον μέσα από τη μιμητική ιδεολογία που κυριάρχησε αφού το «θέλω» απαντά σε αυτό που θα έχει κάποιος άλλος.
Η μηχανή που παράγει πλέον τις επιθυμίες δεν είναι το παραμύθι του ουράνιου παραδείσου, αλλά το αθώο «θέλω τα πάντα που έχουν οι γύρω μου» γιατί αυτή η αδηφάγα μηχανή επιθυμιών από την εποχή του Δον Κιχώτη. Που περιγράφει στο δούλο του Σάντο τις περιπέτειες των ιπποτών που και αυτοί ΠΛΕΟΝ πρέπει να ακολουθήσουν για να έχουν τιμή και δόξα σε μια κοινωνία που τους αποκλήρωσε ως φτωχούς και παρίες.
Σύμφωνα με τον πατέρα της νέας φιλοσοφίας Girard στο «Βία και Θρησκεία» περιγράφονται τρεις μηχανισμοί επιβίωσης της κοινωνίας : η μίμηση, η βία και η θυσία του εξιλαστήριου θύματος. Από την σταύρωση στο Άουσβιτς, λέει ο Ζιράρ, τρεις στιγμές στην σκέψη μου υπήρξαν για την δόμηση της θεωρίας μου περί βίας.
Πρώτη, η ανακάλυψη της μιμητικής επιθυμίας και της αντιζηλίας που εξηγεί τόσα πολλά φαινόμενα στον καπιταλισμό, αλλά και στη ζωή γενικότερα.
Η δεύτερη ήταν η ανακάλυψη του μηχανισμού του εξιλαστήριου θύματος στις αρχαϊκές θρησκείες, που ήταν προοίμιο της φιλοσοφικής σκέψης που έκρυβαν τα Ευαγγέλια, που όπως εμβληματικά διατύπωσε η Simon Veil, αποτέλεσαν την ιστορία και προϊστορία της κοινωνικής ζωής, μακριά από μεταφυσικές δεισιδαιμονίες που θόλωσαν το τοπίο. Στη μιμητική έκθεση του μηχανισμού του εξιλαστήριου θύματος, λαμβάνει χώρα η αποκάλυψη του ερμηνευτικού εργαλείου για τον ρόλο του ασυνείδητου που επηρεάζει καταλυτικά τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Τα συλλογικά μορφώματα που νεωτερικά ονομάστηκαν κράτη – έθνη για να συγκροτήσουν το μύθο της ανωτερότητας τους από τους εχθρούς δεν χρειάζονταν πραγματικούς αντιπάλους, αλλά συμβολικούς εχθρούς που θα ήταν πάντα υποδεέστεροι, βρώμικοι και αμόρφωτοι. Η πιο μισητή, πλην ορατή, θεωρία των Αρίων που έκαψε την Ευρώπη, δεν είναι στην ουσία της διαφορετική από την θεωρία του μαρμαρωμένου βασιλιά και των υπερτιμημένων Πλάτωνα και Αριστοτέλη.
Για να γίνει κατανοητό το παράδειγμα, περιγράφω την απάντηση του Cocteau όταν τον ρώτησαν γιατί δεν ήθελε να επισκεφτεί την Ελλάδα που τον είχε προσκαλέσει πολλές φορές να τον τιμήσει. Λέει λοιπόν ο Cocteau με αφοριστικό τρόπο: «Στην χώρα του Πλάτωνα δεν θα πήγαινα ποτέ, όπως δεν θα πήγαινα και στην Γερμανία του Χίτλερ», στέλνοντας ένα παγκόσμιο μήνυμα πως οι μύθοι των υπερηρώων και των υπέρ – φιλοσόφων είναι με ένα μοναδικό τρόπο φασιστικοί πάντοτε. Εξυψώνοντας το παρελθόν, θολώνεις το άθλιο παρόν και κρύβεις το ακόμα πιο θολό μέλλον, αφού η ανθρώπινη μοίρα γεννιέται μέσα στη βία και ζει μαζί της ως την αυτοεξόντωσή της.
Ίσως η πιο έξυπνη στιγμή του ανθρώπινου νου, ήταν όταν κατά λάθος ανακάλυψε την τεράστια φονική δύναμη της πυρηνικής βόμβας γιατί τον έκανε να σκεφτεί πως για να εξοντώσει τον εχθρό, θα έπρεπε να εξοντωθεί και ο ίδιος…
